Peter Verhelst. De stilte in woord en beeld

Tweemaal Peter Verhelst deze week in de Kaaistudio's. Hotel Malaria is een toneelstuk, gespeeld door Lien Wildemeersch en Bert Luppes, waarvoor Verhelst zelf de tekst schreef en de regie voerde. Verhelst XL is een ensemble van installaties waarvoor hij samenwerkte met beeldhouwers Johan Tahon en Maud Bekaert.

Peter Verhelst is als dichter, romanschrijver en toneelauteur altijd al een man van het beeld geweest. Dat blijkt eens te meer nu hij als regisseur en als 'curator' van een kleine tentoonstelling vorm probeert te geven aan zowel de stilte als de schreeuw waar elke mens wel eens behoefte aan heeft.

Je regisseert je tekst zelf en hebt meegewerkt aan de installaties. Hebben de twee ook met elkaar te maken?
Peter Verhelst: Ze hebben met elkaar te maken in die zin dat ze allebei een uitnodiging zijn om je te installeren in een omgeving met een bepaald soort tijdsverloop, die vraagt om een bepaalde manier van kijken. Hoe langer je tussen de vier installaties vertoeft, hoe meer je ziet. Met de voorstelling is het eigenlijk hetzelfde. Het is geen trage, maar wel een stille voorstelling. Men praat nooit harder dan wij nu praten, en de acteurs nemen hun tijd. De stiltes hebben betekenis en worden niet ingevuld, waardoor je de gelegenheid krijgt dingen te zien die je anders niet ziet. De twee acteurs doen alles opdat de beelden zich zouden kunnen ontwikkelen en de woorden zouden werken. Het zijn maar vijftien bladzijden tekst, maar geen enkele zin is vulsel. We houden het zuiver, zonder al te veel ruis. Ik kan me voorstellen dat dat op sommige mensen hun zenuwen werkt, maar anderen gaan er volledig in op.
Voor mij is kijken in ieder geval belangrijk. Ik doe het zelf hele dagen. Als iemand op een podium gaat staan, vind ik dat al zo fascinerend dat ik vaak verwonderd ben dat die ook nog eens zijn mond opendoet. Ik vind dat er in het normale leven al te veel wordt gepraat.

Wat is het verhaal achter de installaties van Verhelst XL?
Verhelst: Ze zijn ontstaan in Brugge. Tot daar een nieuwe burgemeester kwam die het project voortijdig heeft afgebroken, was het de bedoeling om samen met mijn vriendin Maud Bekaert een tiental plekken te ontwikkelen in de stad, waarvoor we telkens zouden samenwerken met andere kunstenaars. De werken zijn dus niet bedoeld voor een museale omgeving. Ik zie ze als een mogelijke nieuwe vorm van theater in de openbare ruimte die de moeite is om verder te onderzoeken. Voor deze presentatie in het Kaaitheater heb je nog de drempel van het echte theatergebouw. In Brugge kon je de gerealiseerde werken gratis in- en uitlopen. Voorbijgangers kwamen er hun boterhammen opeten, of na een begrafenis een kwartiertje bezinnen. Er kwamen ook veel Japanners op af die het concept meteen begrepen. Ik denk dat het niet slecht zou zijn als er meer van dat soort 'stilteplekken' zouden zijn.

De elementen die in de installaties terugkomen zijn vuur, water, licht…
Verhelst: Dat zijn natuurlijk de elementen waarmee je begint. Als we het project hadden kunnen voortzetten, dan zouden de installaties steeds minder sacraal geworden zijn. Deze zijn dat wel nog. De vrouwen die je aan het werk ziet, zijn tussen de 60 en 70 jaar omdat ze zo een soort rijpheid en mythische dimensie toevoegen. De handelingen die ze uitvoeren zijn ritueel, maar ze doen evengoed denken aan huishoudelijke taken.

De installaties hebben namen als 'Huis van de druppelende stenen' en 'Meer van tranen'. Er sijpelt wel wat treurnis door het geheel.
Verhelst: Wenen heeft niet altijd met verdriet te maken, het heeft ook iets reinigends. In het 'Huis' schrijf je een wens op een papiertje dat je vervolgens verbrandt. De as wordt vermengd met tranen waarmee een been wordt ingestreken, dat zo een soort ultiem wensbeen wordt waarop de wensen van alle mensen samenkomen. Zo wordt dat witte been na een paar maanden echt prachtig zwart, pure as. Ik ben geboren in Brugge en heb nog de tijd meegemaakt waarin men in kapelletjes ex voto's ging ophangen. Als je hartenpijn had of een ziek familielid, dan hing je zo'n ex voto op en werd er voor je gezorgd. Dat heeft me altijd gefascineerd en dit ritueel doet daaraan denken. Iedereen neemt het ook heel serieus.
Het beeld van Johan Tahon in het 'Meer van tranen' is heel dubbelzinnig. De tranen komen niet uit de ogen, maar uit een soort holte in de borst, en dan is er dat onbeholpen hoofdje dat op een bijna aandoenlijke manier dat gedicht zegt.

Alleen maar woorden op papier zetten, is voor jou dus blijkbaar niet voldoende.
Verhelst: Schrijven is fantastisch en vervult mij behoorlijk. Het is ongelooflijk om een tekst te maken voor iemand die daar zijn goesting mee kan doen. Maar ook om met Johan of Lili Dujourie te praten over kunst, of met Lien Wildemeersch en Bert Luppes met uiterste zorg na te gaan wat we willen tonen aan de mensen. Het vergt telkens een andere concentratie, de eenzaamheid van het papier verschilt van de onmiddellijke reactie in het theater, maar uiteindelijk is het allemaal zeer verwant.

Hotel Malaria is een tekst waarin lichamen een belangrijke rol spelen, dan is het handig dat die fysiek aanwezig zijn op een podium.
Verhelst: Dat blijft me wel fascineren: het licht gaat aan en daar staan een man en een vrouw. Maar wat me ook fascineert, is iets wat je bijvoorbeeld bij de schilder Francis Bacon ziet, namelijk dat hij lichamen schildert terwijl het helemaal niet over lichamen gaat. Zo gebruik ik in mijn tekst de hele tijd lichamelijke beelden terwijl het over het emotionele gaat.

De man heeft het lichaam van de vrouw nodig tegen zijn eenzaamheid. De vrouw wil bekeken worden om het gevoel te krijgen dat ze bestaat.
Verhelst: Er is iets fundamenteel eenzaams aan ons. Vandaar dat we als magneetjes aangetrokken worden door andere mensen. Ontmoetingen zoals deze doen zich dagelijks miljoenen keren voor, en telkens doen de betrokkenen alsof het een unieke gebeurtenis is. Dat is vreemd als je ziet wat soms het resultaat is. In dit geval is het de vraag of de twee elkaar vinden. Ze voeren een pas de deux uit, maar je kan erover discussiëren of ze wel echt tegemoetkomen aan elkaars vraag.

De titel Hotel Malaria heeft misschien vooral een abstracte, associatieve betekenis.
Verhelst: Ik moet eerlijk zeggen dat ik de titel had voor ik wist waarover het stuk zou gaan. Maar ik vind wel dat hij zijn betekenis krijgt. Malaria is een intrigerend woord. Het woord 'mal' zit erin en geeft de relatie tussen de twee iets verdoemds. Wat de ziekte veroorzaakt, is zeer indringend. Ze doet vreemde dingen met je lichaam en is soms fataal.
Hotel is een mooi woord dat een vreemde plek benoemt. Ga je met je geliefde naar een hotel, dan is dat anders dan dat je naar huis gaat. Het is een soort tussenplek. Je kan je er mateloos eenzaam voelen, maar het is ook een vrijplaats waar extreme dingen kunnen gebeuren tussen mensen die anoniem blijven voor elkaar.

Hotel Malaria & Verhelst XL

data: 1 > 3/4

waar: Kaaistudio's, Brussel-Stad