Praat achteraf: Life and times van NToO

Vorm en inhoud: in de kunsten geeft deze tweevuldigheid vaak aanleiding tot filosofische discussies. In de voorstellingenreeks Life and times van het niet-onhippe New Yorkse gezelschap Nature Theatre of Oklahoma staat de verhouding tussen de twee ook op scherp.

Het vorige stuk dat ik van NToO zag, heette Romeo and Julia. Het was een reconstructie van de Shakespeare-klassieker op basis van de gebrekkige herinneringen van hun vrienden aan het liefdesverhaal. In Life and times gebruikt NToO eveneens ruw tekstmateriaal dat niet meteen in aanmerking komt voor de Toneelschrijfprijs. Kristin Worrall, een lid van het gezelschap, vertelde in een reeks van tien lange telefoongesprekken zo goed en zo kwaad als het ging haar hele levensverhaal. Die geïmproviseerde monoloog werd integraal uitgeschreven, inclusief aarzelingen, stopwoorden, versprekingen, onderbrekingen en gedachtesprongen.

Met dat enorme autobiografische corpus aan spreektaal maakt Nature Theatre of Oklahoma nu een serie van tien voorstellingen die elkaar opvolgen als afleveringen van een soap. Het punt is wel dat het leven van Worrall niet zo uitzonderlijk is: geen sprake van armoede, een beroemde vader, een tirannieke moeder, ongevallen of moorden, gewoon het leven van een meisje dat opgroeit aan de Oostkust, school doorloopt, vriendinnetjes heeft, schoolmoe wordt, pubert en uiteindelijk, aan het einde van deze tweede aflevering, toch haar eerste kus van een jongen beetheeft.

Aan dit herkenbare en banale leven tien voorstellingen ophangen is een radicale keuze, waar vooral sterke vormvereisten aan vasthangen. Gelukkig is NToO goed in vorm. Zo maakten ze van Life and times een musical. De hele tekst wordt gezongen, met bewust onbeholpen melodieën op een met een computerprogramma in elkaar geknutselde soundtrack. Onderwijl huppelen de vertolkers rond als Teletubbies in een flashy trainingspak, volgens een rigide, maar niettemin lachwekkende choreografie. Het effect is vooral humor en bevreemding. Het arrangement van NToO geeft de meest banale zinnen, zelfs de uitentreuren weerkerende aarzelingen (Ah, um) en stopwoorden (ook Worrall kampt met het Amerikaanse syndroom van 'like'), een onweerstaanbare allure die natuurlijk nergens op gebaseerd is.

De autobiografie bevat al eens een indringende passage, zoals het eerste exis­tentiële moment van zelfbewustzijn, dat de vertelster om de een of andere reden beleefde toen ze eens door de spijlen van de sofa naar haar moeder keek. Maar de meeste veelbelovende volzinnen worden prematuur geaborteerd, en de hoop op toch één spectaculaire ontboezeming wordt systematisch gefrustreerd. NToO had de clichés van het musicalgenre ook veel meer kunnen uitbuiten, maar weigert dat. Het gezelschap weerstaat de spanningsbogen en crescendo's, en keert voortdurend terug naar het nulpunt van stilte waarop doordringt dat een doorsnee leven echt niet zoveel voorstelt, hoewel de mens zichzelf maar beter het tegengestelde wijsmaakt als hij het leefbaar wil houden.

Levert dit alles boeiend theater op? In mijn beleving niet, al behoeft dat wel enige toelichting. Na een kwartier was de grap er wel af, enkele latere toevoegingen niet te na gesproken (de nogal aparte stijl van actrice Anne Gridley, het tekstfragment dat Fumiyo Ikeda voor haar rekening nam, het absurde gastoptreden van een bende Brusselse locals). Maar het punt is waarschijnlijk, we speculeren nu ten gunste van de makers, dat deze 'grap' niet het einddoel van de voorstelling was. De hoor- en zichtbare reacties uit het publiek hadden dan wel altijd met de geestige incongruentie tussen vorm en inhoud te maken, het feit dat NToO twee uur lang op dezelfde spijker bleef kloppen, deed vermoeden dat ze hoopten een volgende dimensie te bereiken, waarin de impact van deze bedwelmend herkenbare tranche de vie minder zichtbaar, maar des te groter zou zijn. Bij mij vingen ze bot, maar de grens tussen opperste verveling en een doordringende epifanie bij de toeschouwers is soms maar een armleuning dik.