Ruud Gielens & Marijs Boulogne op waanvlucht

Deserteurs zijn niet de eersten aan wie men denkt als er tijdens oorlogsherdenkingen helden moeten worden herdacht. Maar de honderdzeventig makers van WaanVlucht! dachten er wel aan.

Ieperlaan, IJzerplein, Diksmuidelaan, Negende Linielaan, Pantsertroepen-square… In het noordwesten van de Vijfhoek herdenkt men bij wijze van spreken voortdurend de Eerste Wereldoorlog. Maar dit weekend, bovendien het weekend van de Internationale Dag van de Vrede, toch nog iets meer. Want dan gaat in deze straten, en in het Kaaitheater, WaanVlucht! in première, een bijzonder project van het Brussels Brecht-Eislerkoor met zes andere Belgische koren, in een regie van Ruud Gielens, met muziek van de vermaarde Brussels-Amerikaanse componist Frederic Rzewski, en met teksten uit de wereldliteratuur en van de Brusselse theatermaakster Marijs Boulogne.

Poppies
Bijzonder aan WaanVlucht! is niet alleen de vorm – het samengaan tussen koorzang en theater in de publieke ruimte –, maar ook de inhoud. Het muziektheaterproject wil namelijk ook een (internationale) oproep zijn om de deserteur of oorlogsweigeraar in zijn eer te herstellen, als de figuur die de zin van oorlog daadwerkelijk in vraag durft te stellen. Voor Marijs Boulogne en Ruud Gielens is het de eerste keer dat ze samenwerken, hoewel ze elkaar al kennen van hun studie op het Rits.

"Sinds het ingangsexamen, eigenlijk," vertelt Marijs Boulogne. "Die dag hebben we direct beslist dat we samen op kot zouden gaan, en we zijn altijd vrienden gebleven. Sinds school hebben we eigenlijk niets meer samen gemaakt, maar nu kwam het goed uit. En het onderwerp houdt ons allebei bezig. Lieve Franssen, de dirigente van het Brecht-Eislerkoor, verzamelt al jaren antimilitaristische liederen. Bij een aantal teksten over desertie waar nog geen muziek voor bestond, heeft Rzewski muziek geschreven en die zijn ze nu al drie jaar aan het oefenen. Het is dus een project van lange adem dat met de herdenking van de Eerste Wereldoorlog in een stroomversnelling is gekomen."

"Ik kwam gisteren aan op de luchthaven waar de aankomsthal helemaal vol hangt met poppies die de WO I-herdenking aankondigen," vertelt Ruud Gielens, die tegenwoordig een groot deel van zijn tijd in Egypte woont. "Het hele project van Brecht-Eisler wil een soort tegengif zijn tegen dat historisch-toeristische evenement dat op dit moment in onze contreien aan de gang is. Geen verdoken verheerlijking van de oorlog, maar een ode aan de deserteur anno 2014. Er zitten geen letterlijke nieuwsberichten of verwijzingen naar de actualiteit in. Rzewski gebruikt in zijn muziek historische referenties, maar de toeschouwers zullen zelf ook wel de verbinding maken met wat er vandaag in de wereld aan het gebeuren is."

Militaire patronen
"De liederen en de teksten bewijzen in ieder geval hoe er altijd al antimilitaristische teksten werden geschreven," gaat Boulogne verder. "Van de hymne 'L'homme armé' uit de renaissance over de gewapende man die begint te twijfelen, tot 'Fantasie von übermorgen' van Paul Dessau (vriend van Bertolt Brecht, mb). Ook Sophocles, Étienne de la Boétie, Kurt Tucholsky, Paul van Ostaijen en James Joyce, die zelf een deserteur was, hebben teksten geschreven die de harten beroeren omdat ze gaan over mensen die een beslissing durven te nemen. Die stukken verhouden zich ook prachtig tot elkaar. Het is echt een geheel dat de verbinding legt tussen al die deserteurs door de eeuwen heen. Alles samen beschikken we zo over acht liederen, zes verhalen, zes acteurs, zeven dirigenten, en zeven koren: het Brecht-Eislerkoor, het Omroerkoor Hasselt, Novecanto uit Gent, Rue de la Victoire en Stemmer uit Brussel, Ik zeg adieu en C'est des Canailles!, de Luikse tegenhanger van Brecht-Eisler. Daarmee kunnen wij aan de slag. Meer dan honderdzeventig mensen waarvan velen elkaar al lang kennen. Het is bijna een soort familie die wij zo zuiver mogelijk willen presenteren en alle ruimte willen geven om te functioneren zoals zij dat graag willen. Brecht-Eisler en C'est des Canailles! kun je bijna alles laten doen, andere koren zijn iets voorzichtiger. Maar waar koren dikwijls militair functioneren, werken deze allemaal al jaren zonder die structuur. Het is bijzonder dat je met zo'n massa mensen iets kunt doen zonder in militaire patronen te vervallen. En ze oefenen allemaal al heel lang op de uitdagende muziek waar alle nadruk op moet liggen. Want als je aan een Amerikaan zegt dat Rzewski de muziek heeft geschreven, dan vraagt die hoe wij dat in godsnaam hebben klaargespeeld. Maar daar is veel energie in gestoken en we hebben het geluk dat hij hier woont. Het publiek krijgt de teksten ook mee in een tekstboekje met vertalingen naar het Frans en het Nederlands. In het tweede deel, dat binnen in de zaal plaatsheeft, wordt de tekst geprojecteerd."

Bange mens
"In plaats van gewoon de koren te regisseren, wilde ik het verbreden en met de zes acteurs theatraal iets toevoegen," verduidelijkt Gielens. "We hebben de liederen inhoudelijk uitgewerkt tot teksten in twee talen die op het lijf geschreven zijn van de koren en de acteurs. Ik heb altijd graag met koren gewerkt, maar ik zie ze liever zingen in parken en op straat dan in een zwart kostuum in het theater. Het gaat trouwens om koren die de straat zelf altijd hebben opgezocht door mee te doen aan betogingen en manifestaties. In het eerste deel volgen de toeschouwers het parcours buiten, in de straten die verwijzen naar de Eerste Wereldoorlog. De locaties zijn belangrijk en zullen in sommige gevallen ook de aandacht van omstanders trekken."

"Stilstaan bij die figuur van de deserteur is iets wat eigenlijk nog nooit is gebeurd," zegt Boulogne. "Leiders en machthebbers hebben altijd geprobeerd soldaten te mobiliseren. Maar dat waren dan vaak huursoldaten of krijgsgevangenen die moesten worden bewaakt om te voorkomen dat ze wegliepen. Tot men uiteindelijk de natie uitvond om de soldaten zogezegd uit vrije wil voor te laten sterven, in de schaduw van Christus die zich opofferde aan het kruis. De deserteur is iemand die de transformatie maakt van de bange mens die zich een trauma vecht, naar een mens die gelooft in zijn eigen kracht en in de steun van zijn vrienden."

Waanvlucht! / Fuirlafolie!

data: 20/9, 20.00 + 21/9, 14 & 18.00

tickets: € 8/12/16

taal: NL & FR

waar: Kaaitheater, Brussel