Sophie De Schaepdrijver inspireert Josse De Pauw over heldendom

In de monoloog De helden, die woensdag in première gaat in KVS, stelt Josse De Pauw zich vragen bij het heldendom. Stof tot nadenken kreeg hij van historica Sophie De Schaepdrijver.

Sophie De Schaepdrijver is professor moderne Europese geschiedenis aan de Pennsylvania State University in de VS, maar is dit academiejaar gastprofessor aan de University of Kent. Iets dichter bij haar favoriete stad Brussel dus, waar ze ook de Emile Verhaeren-leerstoel aan de VUB bekleedt. Meewerken aan het nieuwe toneelstuk van Josse De Pauw zag ze onmiddellijk zitten.

"Omdat het met Josse is. En omdat het over een complex onderwerp gaat dat mij erg aanspreekt. Ik heb zelf een boek geschreven over de Belgische spionne en verzetsstrijdster Gabrielle Petit, die als eerste arbeidersvrouw ooit als nationale heldin werd gedefinieerd."

Is het geen lastig onderwerp om wetenschappelijk te benaderen?
Sophie De Schaepdrijver: Je kan niet wetenschappelijk vaststellen of iemand een held of heldin is. Maar het valt wel te onderzoeken hoe, door wie en in welke omstandigheden iemand als held of heldin wordt omschreven. Zo hebben mensen in crisistijden blijkbaar meer nood aan helden, en hebben ze bij groeiende scepsis ten opzichte van de instellingen of de staat een grotere voorkeur voor helden of heldinnen die zich buiten die institutionele kaders begeven.

Een guerrillaoorlog zal voor medeburgers bijvoorbeeld meer helden genereren dan een oorlog met een klassiek leger, waarin de soldaten gewoon hun plicht vervullen. Een held is altijd iemand die meer doet dan zijn plicht. En als het even kan, is het ook iemand van wie dat in principe niet wordt verwacht. Een doodgewoon meisje of een huisvader die opeens iets onverwachts doen, bijvoorbeeld.

Vandaag wordt wel eens meewarig gedaan over de brave soldaten die zich tijdens WO I lieten afslachten. Staan we nu niet kritischer tegenover de zelfopoffering van de held?
De Schaepdrijver: Het is zo dat bepaalde heldendaden na verloop van tijd soms gerelativeerd worden. Dan begint de zoektocht naar andere helden die minder gekend zijn. Het zoeken naar helden is vaak een democratische impuls: het is de zoektocht naar een gewoon iemand die tot iets buitengewoons in staat blijkt. Of er echt een einde komt aan heldenverering is dus zeer de vraag.

Vergeet niet dat we vandaag stads- en tijdgenoten hebben die naar Syrië trekken om als held van IS te gaan sterven. Het punt is natuurlijk dat mensen in onze comfortabele westerse maatschappij nog zelden voor extreme dilemma's worden gesteld. Daarom vind ik het ook een beetje makkelijk om WO I af te doen als een absurde oorlog. België werd binnengevallen. Je weren tegen een invasie is niet noodzakelijk absurd of dwaas.

Er is altijd een moment dat iemand het vuile werk moet opknappen.
De Schaepdrijver: Daar gaat de voorstelling inderdaad over. Er zijn momenten waarop je niet kan teruggrijpen naar de groep of de overheid om het probleem op te lossen. Er zijn momenten denkbaar waarop je als individu een levensbedreigende daad moet stellen om ernstig onheil te voorkomen. Dan sta je voor het dilemma waar het hoofdpersonage in De helden voor terugdeinst.

> De Helden. 15/02 > 24/02, 20.30, KVS, Brussel
> Josse De Pauw was vorige week onze gast in De Kenners. Bekijk het interview hier opnieuw.