Theatermaker Kris Verdonck maakt absurdistisch antwoord op apocalyps

Kris Verdonck is wel te porren voor een absurdistische benadering van de op handen zijnde apocalyps. Ook de nieuwe productie van de theatermaker en beeldend kunstenaar speelt zich af aan de rand van de afgrond. Daar dansen vier topacteurs en een toppianist hand in hand met de radicale Russische cultschrijver Daniil Charms.

Laat ons het even over Daniil Charms (1905-1942) hebben. Hij staat inmiddels bekend als de grootste absurdistische schrijver uit Rusland, al zorgde het Sovjetregime er eerst voor dat de man zelf werd geliquideerd en dat zijn werk nadien zoveel mogelijk onder de radar bleef. Charms ondervond de absurditeit van het leven aan den lijve en reageerde erop met zeer radicale, gitzwarte humor die zijn gelijke niet kent.

Verdonck had al een keer met teksten van hem gewerkt (in H, an incident, mb) maar vond dat er nog meer in zat: “Ik situeer het werk van Charms op hetzelfde niveau en in dezelfde sfeer en tijdgeest als dat van Franz Kafka of Samuel Beckett. Ik ken ook bijna geen andere schrijver waarvan de humor zo gitzwart is."

"Het beste voorbeeld daarvan heeft hij misschien nog wel geleverd vlak voor zijn dood, toen hij in 1942 in Sint-Petersburg werd opgepakt door de geheime dienst. In de gevangenis zijn toen nog twee foto’s van hem genomen in vooraanzicht en in profiel, waarop je kunt zien hoe hij bij wijze van grap de pupillen in zijn ogen helemaal wegdraait. Op een dag of twee voor je hongerdood nog een grap uithalen met een gevangenisfoto is niet iedereen gegeven.”

Charms werd door het Stalin-regime krankzinnig verklaard. Toch was zijn absurdisme geen waanzin, maar eerder een radicale kritiek op de waanzin die hem omgaf.
Kris Verdonck: Inderdaad. Tot de jaren 1980 is het misverstand blijven bestaan als zou Charms gewoon een grappige absurdist in de meest traditionele zin van het woord zijn geweest. Terwijl de waanzin die hij beschrijft de waanzin was van de politieke context en de oorlog in de Sovjet-Unie.

Hij is eigenlijk nog een heel jonge schrijver in de zin dat men zijn werk pas sinds de val van de Muur systematisch en officieel is beginnen uitgeven. Nu pas worden de doctoraten geschreven die hem de plek geven die hij verdient.

Met welk deel van zijn fragmentair overgeleverde oeuvre gaan jullie aan de slag?
Verdonck: Charms had een avant-gardistische groep van artistieke vrienden rond zich die zich Oberiu noemden, en die een soort literaire salons van de armen organiseerden. Omdat ze natuurlijk helemaal niet welkom waren in de Sint-Petersburgse salons. Bij die gelegenheden hielden ze experimentele gesprekken die ook werden genoteerd en de basis vormden voor latere teksten.

Die notities worden dit jaar voor het eerst in het Engels gepubliceerd, maar ik had ze al eerder te pakken gekregen en heb er Conversations (at the end of the world) op gebaseerd. Het zijn gesprekken van mensen die weten dat ze zullen sterven en aan elkaar laten horen wat ze nog te vertellen hebben.

De leden van Oberiu waren gespecialiseerd in zwarte humor en bouwden zo een fantastische, waanzinnige wereld op. Een theaterstuk eigenlijk, want ze hielden zich tijdens die salons wel aan een paar vormelijke regels. Bijvoorbeeld dat ze elkaar nooit tegenspraken. Als iemand zei “ik kan vliegen”, dan antwoordde de ander bijvoorbeeld “mooi, en hoe voelt dat?”

Doen jullie dan een soort re-enactment? Met Johan Leysen, José Kuijpers, Jan Steen, Jeroen Van der Ven en pianist Marino Formenti, die ook een beetje acteert, staat daarvoor alvast een stevige cast op de scène.
Verdonck: Re-enactment is een groot woord, maar we proberen een idee te geven van wat zich daar in Sint-Petersburg moet hebben afgespeeld, van het gevoel om nog wat laatste woorden uit te wisselen voor het absolute einde. De echte horror daarvan kennen wij natuurlijk niet, want wij kennen geen honger, we kennen geen dood, en normaal gezien zullen we na de voorstellingen niet worden opgepakt door de geheime dienst.

Het thema van de apocalyps is wel een soort constante in jouw werk.
Verdonck: Ik heb ooit de keuze gemaakt om geen komedies te maken, maar tragedies. Niet dat ik zelf zo donker in het leven sta, of zelfs maar geloof dat de apocalyps eraan staat te komen – want dat is niet zo. Maar als je naar de wereld van vandaag kijkt, naar de waanzin die ook een aantal politieke leiders in zijn greep heeft, naar de manier waarop we zowel op nucleair als technologisch vlak met vuur spelen, naar het hele post truth-tijdperk… dan zijn er misschien wel wat linken met de actualiteit te vinden. Er is dus een aanleiding om over waanzin te spreken, en te wijzen op een aantal verantwoordelijkheden als mens.

> Conversations (at the end of the world). 29/09 & 30/09, 20.30, Kaaitheater, Brussel