'W. F. Hermans is als schrijver geboren en gestorven in Brussel'

Willem Frederik Hermans kwam op de wereld in Amsterdam in 1921 en ging er op eigen vraag van heen in 1995 in Utrecht. Maar als schrijver is hij geboren en gestorven in Brussel. Dat zeggen wij niet, maar zijn officiële biograaf Willem Otterspeer, die het eerste deel van zijn Hermans-biografie De mislukkingskunstenaar, over de periode 1921-1952, in Brussel komt voorstellen.

Otterspeer is hoogleraar aan de Universiteit Leiden. In 2000 kreeg hij toegang tot het enorme persoonlijke archief van Willem Frederik Hermans – de meest cynische en eerste overledene van de zogenaamde Grote Drie van de Nederlandse literatuur. Deel één van de biografie is nu dus klaar. Eind dit jaar verschijnt bij De Bezige Bij ook deel twee.

Wij weten dat Hermans in Brussel de laatste vier jaar van zijn leven doorbracht. Maar u bent stellig dat de schrijver Hermans geboren werd in het naoorlogse Brussel.
Willem Otterspeer: Hij was al eens in Brussel geweest tijdens enkele schoolreisjes. Maar vlak na de oorlog waren er twee korte maar belangrijke periodes waarin hij logeerde bij de familie Bodart – vrienden van zijn ouders die aan het Brugmannplein woonden in wat nu een politiebureau is geworden. Hermans ervoer Brussel als een surrealistische stad waar uitzonderlijke vrijheid heerste. Dat surrealisme is vrijwel nergens in de Nederlandse literatuur te bekennen, maar zit natuurlijk heel diep in het schrijven van Hermans. Brussel was dus niet gewoon een plek, maar vertegenwoordigde een literaire voorkeur, een kenmerk van zijn eigen poëtica.
Hermans' grote creatieve periode zou volgen toen hij in Groningen verbleef en hij zich het ongelukkigst voelde, maar ik wilde al in mijn voorwoord bij de biografie duidelijk maken dat het essentiële gedeelte van De tranen der acacia's – zijn eerste grote roman en een boek dat wezenlijk Hermans is – in Brussel tot stand is gekomen.

Bent u ter voorbereiding van de biografie ook in Brussel geweest?
Otterspeer: Regelmatig. Ik ben natuurlijk in de Atrebatenstraat geweest, waar hij bij zijn terugkeer bijna dagelijks te vinden was, in zijn geliefde restaurant La Terrasse daar niet zo ver vandaan. In Brussel vind je de tijd van toen nog meer terug dan in Amsterdam, omdat Brussel toen al grootstedelijk was, terwijl Amsterdam nog erg is veranderd. Alleen het rossige Brussel waar je in De tranen der acacia's over leest, en waar hij een behoorlijk deel van het geld dat hij met zijn artikels verdiende aan besteedde, lijkt mij grotendeels verdwenen.

Uw biografie dient uitdrukkelijk om het werk beter te begrijpen.
Otterspeer: Dat moet het uitgangspunt zijn van elke biografie. Hermans was ook bij uitstek een autobiografisch schrijver. Welke persoon dan model stond voor welk personage is dan nog het minst interessant. Wat opvalt, is dat het levensgevoel en het wereld- en mensbeeld die uit zijn literatuur naar voor komen, bijna een op een samenvallen met zijn eigen mensbeeld. Het gaat over de instabiliteit van de mens die nu eens dit besluit neemt, dan weer dat, en die bij God niet weet waar hij aan toe is, omdat hij onvoldoende gronden heeft om rationeel een parcours uit te kiezen. Dat gevoel maakt hem een achterdochtig en paranoïde wezen in een sadistisch universum.

U laat ook zien dat Hermans in België aan zelfmoord dacht, bijvoorbeeld toen hij op de Antwerpse Boerentoren stond.
Otterspeer: Ik denk niet dat hij ooit echt overwogen heeft om de stap te zetten, maar de vraag "Waarom doe ik het niet?" hield hem wel bezig. Hij leefde in het besef van de volkomen zinloosheid van het bestaan, maar had toch te veel plezier in het leven en het schrijven.

Waarom ging Hermans toch nog in Utrecht sterven?
Otterspeer: Het was een duidelijke vorm van euthanasie, en dat kon in België toen niet geregeld worden.

De Biograaf: Willem Frederik Hermans

data: 4/2, 19.30

tickets: gratis

waar: deBuren, Leopoldstraat 6, Brussel, 02-212.19.30