Boek: In een mens van John Irving

Zondag rolt het Paleis voor Schone Kunsten de rode loper uit. De Amerikaanse successchrijver John Irving - die u vast kent van De wereld volgens Garp en Bidden wij voor Owen Meany - komt er zijn nieuwste roman, In een mens, voorstellen, een vurig en bont pleidooi voor seksuele diversiteit.

"U bent behoorlijk boos, hè? In elk geval bent u een behoorlijke pessimist. U ziet niet zo gauw een eind komen aan seksuele intolerantie, hè?" De tegen die tijd - het slot van de roman - bijna 70-jarige Bill Abbott antwoordt waarschuwend: "Ik ben fictieschrijver."

John Irving komt hier en daar zelf tevoorschijn. Wellicht tot eigen vermaak en frustratie om de open val waar critici weer in zullen tuimelen (al doen ze dat goeddeels volkomen terecht), maar veel meer nog omdat het onderwerp hem zo na aan het hart ligt dat hij er zich als schrijver ongefilterd achter kan scharen.

Irvings hoofdpersonage doorloopt in In een mens ruim vijf decennia, van zijn dertiende totdat hij bijna 70 is, van midden jaren 1950 tot het begin van ons decennium. Door die vijftig jaar en ruim vijfhonderd bladzijden leert de lezer Billy eerst kennen als William Francis Dean junior, een onzekere jongen met een spraakgesprek en de vurige wens om schrijver te worden (en seks te hebben met zijn bibliothecaresse Miss Frost), en daarna als een jongvolwassene die zoekt naar wie hij is, waar hij naar verlangt en wat hij daardoor verliest, als een volwassene die een succesvolle schrijfcarrière uitbouwt, experimenteert met nieuwe én trouw blijft aan oude geliefden en in de jaren 1980 met verlies moet leren omgaan om als eenzame, oudere man te eindigen.

Vijf decennia biseksualiteit zijn vijf decennia veranderende mores, en daar komt Irvings stem weer naar boven. Kun je echt van veranderde mores spreken als de geschiedenis zuivere discriminatie in parlementair goedgekeurde en juridisch afdwingbare regeltjes kan vatten? In Billy's woorden klinkt ongetwijfeld de razende stem van Irving door: "Wanneer de bestaande wetten - op plaatselijk, staats- of federaal niveau - waarin homoseksuele handelingen met wederzijdse instemming tussen volwassenen strafbaar worden gesteld, afgeschaft worden; wanneer de archaïsche antisodomiewetten in dit land worden herroepen; wanneer psychiaters mij en mijn vrienden niet meer bestempelen als klinisch abnormale, medisch afwijkende zonderlingen die 'gerehabiliteerd' moeten worden; wanneer we in de media niet meer worden aangeduid als mietjes, flikkers, nichten of viezeriken die aan kinderen zitten! Kortom, ik zou het begrip 'mijn land dienen' pas serieus nemen, wanneer mijn land eindelijk toont dat het geen schijt aan mij heeft!"

John Irving is een fantastisch verteller en uitstekend schrijver, en In een mens is uitvoerig maar meeslepend, clever (in de mix van lezen, schrijven en spelen), schrander en zuinig met grappen, maar wel met de goeie. In die zin razen de meer dan 500 pagina's door de vingers, af en toe zelfs met een (hoorbare) lach. Irving legt links met zijn eigen leven en speelt met thema's uit vroeger werk, verzamelt een (soms te) bont gezelschap in het dorpje First Sister in Vermont... maar, en dat is waar we bij Irving vaker tegen een muur lopen: de plot is zo oerdegelijk, stabiel en gestructureerd en de motieven worden zo vaak en expliciet aangekondigd en herhaald dat de lezende verkenner in ons haast werkeloos moet toezien hoe de schrijver de klus klaart die hijzelf zo graag had aangepakt. Niet toevallig zitten we in acteerkringen, niet toevallig spelen de acteurs Shakespeares stukken met mannen in vrouwenrollen, niet toevallig krijgt Billy de rol van Ariël (met het veranderlijke geslacht) in De storm. Al die niet-toevalligheden samen spellen voorspelbaarheid en uitleggerigheid. En dat tempert ons enthousiasme voor een voor de rest prima gelabeld boek. Kurt Snoekx

John Irving komt op 3 juni 2012 naar het Paleis voor Schone Kunsten (20.30 uur - €8/12)