De Horta’s in de USA

Eenmaal de cultuurshock van de monotone wolkenkrabbers te boven, voedde Victor Horta zich tijdens zijn ballingschap in de Verenigde Staten van 1916 tot 1918 met nieuwe beelden en vooral nieuwe geluiden. In het Autriquehuis kunt u tot 10 oktober die weinig bekende periode van Horta leren kennen.

Het Autriquehuis met de getinte voegen aan de Haachtsesteenweg met huisnummer 266 op zich is al reden genoeg voor een bezoek. Het huis van ingenieur Eugène Autrique is een van de eerste huizen die Horta bouwde in 1893. Wie er aanbelt, kan door het huismuseum wandelen van keukenkelder tot zolder.

De scenografen, stripauteurs Schuiten en Peeters, richtten het huis weer in alsof de oorspronkelijke bewoners het pand net verlaten hebben. De was hangt nog op in de buanderie, op zolder zijn dan weer hun gebruikte ideeën gestouwd. Bovendien bestaan de florale trapleuning en mozaïekvloer, de moderne radiators en linoleum uit hun magische strip De Theorie van de Zandkorrel in het echt. “Het zijn de eerste Horta-toetsen,” zegt Sophie Ferooz van het Autriquehuis: “Hij zocht hier al naar manieren om meer natuurlijk licht binnen te trekken, bijvoorbeeld met een raam met minimale vlakverdeling, en het metaal, van de constructiebalk, komt bloot te liggen.”

Indirecte kritiek
“Horta heeft al de opdrachten binnen voor het Brugmannziekenhuis in Laken en het Museum voor Schone Kunsten in Doornik als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt,” zegt Ferooz. “Om in 1915 een Londens congres bij te wonen over de wederopbouw, die toen nog spoedig werd verwacht, moest zijn vrouw Julia Carlsson, die Zweedse was, doen uitschijnen dat ze naar Stockholm reisden. Eenmaal in Londen kunnen ze niet meer naar Brussel, omdat de bezetter op de hoogte was en Horta bij terugkeer zou worden gearresteerd. Zijn vrouw toerde door haar geboorteland om te spreken over het lot van de Belgische oorlogskinderen. Toen het na negen maanden te gevaarlijk werken werd, dook ook zij in de illegaliteit. Het koppel trok naar Amerika waar Julia haar liefdadigheidswerk kon voortzetten. Het ‘American aid for Homeless Belgian children’ zou nu omgerekend 11 miljoen euro opgebracht hebben.”
“Ineens bevond Victor Horta zich tussen de wolkenkrabbers van New York, waar de standaardisering hem shockeerde. Op alle mogelijke manieren was hij afgesneden van zijn werk. Hij verdiende de kost met lezingen, niet over de ‘modern style’ zoals hij van plan was, de Amerikanen wilden hem horen vertellen over ‘the old style’. Dus ging het over gotiek en Vlaamse renaissance, niet zonder te verwijzen naar de vernielde steden in zijn land en dus indirect kritiek te geven op de Duitsers.”

In een brief van 12 januari 1916 is te lezen hoe tevreden de studenten, maar ook de professoren van de Harvard University, Cambridge, Massachusetts, waren over Horta’s lezing - geïllustreerd met de diaprojector - over de Belgische architectuur. Dankzij zijn oratorisch talent mocht hij architectuurgeschiedenis doceren aan de George Washington University.

Horta bleef Horta
“Zijn lezingen brachten hem van Georgia tot aan de Stille Oceaan. Hij was verrukt over de ongerepte natuur en de mission style in de architectuur. Tijdens een lezing in het Mormon Tabernacle van Salt Lake City (Utah) maakte de akoestiek van de zaal veel indruk op hem. Als de Horta’s na de oorlog terug naar Brussel komen, is er geen geld meer voor arbeidsintensieve art-nouveaurealisaties. Zelf verlaat de architect ook zijn eigen woning - in de Amerikastraat - om in een huis van Alphonse Balat aan de Louizalaan te gaan wonen. Was zijn weelderig huis antireclame geworden in tijden van wederopbouw? Hij werkte zijn Brugmannziekenhuis en kunstenpaleis in Doornik af met flink wat besparingen.”

“Toen hij het Paleis voor Schone Kunsten (Bozar) ontwierp, waarvan de bouw in 1922 begon, was dat in art deco, een logisch vervolg van de art nouveau. Voor de akoestiek van de Henri Le Boeufzaal inspireerde hij zich op het Mormon Tabernacle voor de toepassing van de materialen.” Op de originele plannen vertrekken er lijnen vanaf de piano naar alle kanten in de concertzaal, waarbij hij dan résonance troublante of écho puissant noteerde. “Eigenlijk bracht hij uit Amerika vooral technische oplossingen mee. Er gaat wel beton in de constructie, waar het metaal nu in verwerkt is, maar overal ramen en deuren van hetzelfde formaat, zoals hij in de VS gezien had, ging toch te ver voor de man die gewoon was elke gevelsteen te tekenen. Horta bleef toch vooral Horta.”

Verwacht geen grote expo, maar de verbeelding wordt wel op gang gebracht in dat huis waar het tramgetingel af en toe doordringt. De geesten van Horta, Autrique, Schuiten en Peeters waren er rond, en zijn we nu 1893, 1916-1918, of 784 in ‘Brüsel’? De expo toont het notitieboekje dat Horta bijhield in Amerika, de maquette van Bozar, uitvergrotingen van Horta’s prentbriefkaarten en foto’s van kloosters in Texas en Californië en The Big Trees of California. Een foto van Victor en Julia Horta bij de sequoia, die zo breed was dat er een tunnel doorliep, in het Yosemite National Park is het enige portret van hun verblijf in Amerika.