De slag om de kiezer (1): 'Iedereen is bang voor Emir Kir'

De jacht op de kiezer is open. Vier weken lang gaan we op zoek naar wie die kiezer is. In Schaarbeek en Sint-Joost is hij/zij vaak van Turkse origine.

W ie de verkiezingskoorts in Brussel aan den lijve wil ondervinden, moet in de centrumgemeenten zijn: laag-Molenbeek, laag-Vorst, Sint-Gillis, Kuregem, Sint-Joost, Schaarbeek. Sinds het einde van de ramadan hangen in zowat elk winkeltje verkiezingsaffiches. Het is een bonte mengeling van overwegend etnische kandidaten: Maghrebijnen, Turken, hier en daar een Congolees en een Roemeen. Veel PS en CDH, in mindere mate MR en FDF.

Nieuw is dat niet. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 raakten maar liefst 138 allochtone gemeenteraadsleden verkozen; dat is twintig procent van alle Brusselse raadsleden. Tal van hen werden schepen. Vreemd genoeg gaat het overwegend om politici van Marokkaanse origine. De lokale vertegenwoordiging van Belgen van Turkse origine is klein, zeker vergeleken met de omvang van de Turkse populatie. In Schaarbeek zijn er weliswaar tien gekozenen van Turkse origine, en in Sint-Joost zeven, maar in andere centrumgemeenten zijn het er maar enkelen. Het aantal Turkse politici met bestuursverantwoordelijkheid ligt ook laag: er zijn in Brussel maar drie schepenen met Turkse roots.

ULB-socioloog Dirk Jacobs heeft proberen te achterhalen hoe dat komt. Uit eerder onderzoek in Nederland bleek er een samenhang tussen politiek engagement en de mate waarin een etnische gemeenschap over een cultureel verenigingsleven beschikt. Hoe groter het culturele netwerk, des te sterker het politieke engagement.

Dat blijkt in Brussel alvast niet te kloppen. De Turken vormen, meer dan de Marokkanen, een hechte gemeenschap, met een rijk verenigingsleven. En toch is de politieke outcome beperkt.

Professor Jacobs schuift een aantal verklaringen naar voren. Zo spreken Turken doorgaans minder goed Frans dan Marokkanen, een niet te onderschatten handicap in de door Franstaligen gedomineerde Brusselse lokale politiek. Maar vooral het systeem van voorkeurstemmen blijkt voor de Turken nadelig. Marokkanen zijn in Brussel numeriek de grootste groep niet-EU-allochtonen. Politieke partijen hebben er belang bij die grootste groep te privilegiëren.

Toch is de slag om de Turkse kiezer er niet minder hevig om. Zeker niet in Sint-Joost, waar veertig procent van de kiezers een Turkse achtergrond heeft. Dat blijkt ook dit jaar. Er is het verhaal van Canan Kir, de nicht van huidig staatssecretaris Emir Kir (PS). Zij was op een haar na kandidate voor N-VA, haakte af en werd vervolgens binnengehaald door de MR. Ze krijgt de derde plaats op de liberale lijst.

Campagne in Turkije
Ook bij CDH sloeg de verkiezingskoorts toe. Marokkaanse gemeenteraadsleden, echte stemmentrek­kers, zagen zich verplicht hun goede plaats op te geven voor enkele Turkse kandidaten. De Marokkanen sloegen de deur achter zich dicht.

Vorige week lekte dan weer uit dat lokale MR-boegbeelden uit Schaarbeek en Elsene met het vliegtuig naar Emirdağ vlogen, vanwaar het gros van de Turken in België afkomstig is, om hun verkiezingscampagne kracht bij te zetten. Een en ander toont aan dat de jacht op allochtone kandidaten, enkel en alleen om veel stemmen binnen te halen, niets aan kracht heeft ingeboet.

Al in 2006 bracht de onafhankelijke journalist Mehmet Koksal dat zogenaamde communautarisme onder de aandacht. Het verwondert Koksal niet dat er niets is veranderd. "Het gaat zó ver," zegt hij, "dat je als politieke partij niet zomaar een Turk op de lijst zet, maar het liefst een Turk afkomstig uit Emirdağ. Turken stemmen het liefst voor families die ze kennen. Ze zullen hoe dan ook niet snel voor een niet-Turk stemmen."

Koksal ziet bij deze verkiezingen één nieuwe tendens: hoogopgeleide Turken, met een ULB-diploma op zak, die doelbewust voor de lokale politiek kiezen. "Ze doen dat uit carrièreoverwegingen. De politiek zien ze als een beroep. Ze merken hoe kandidaten als Emin Özkara met een relatief groot gemak gemeenteraads- of parlementslid kunnen worden. 'Als hij dat kan, moeten wij het ook kunnen,' zo redeneren ze."

Een nieuwe kandidaat in Sint-Joost is Mustafa Alparen Özdemir, de broer van parlementslid Mahinur Özdemir. Hij is kandidaat voor de CDH. Özdemir komt uit de entourage van Seydi Sağ, een handelsingenieur met Solvay-diploma. Beiden waren al politiek actief aan de ULB. Sağ zelf staat op de CDH-lijst in Schaarbeek.

"Het is geen toeval dat ze voor CDH kiezen," zegt Koksal. "Ze verkiezen machtspartijen als CDH en PS omdat ze weten dat ze daar carrière kunnen maken en dat politiek dienstbetoon er niet per se scheef bekeken wordt."

Het verklaart volgens Koksal ook waarom Ecolo de grootste moeite heeft om Turkse kandidaten te vinden. "Bij Ecolo staat toch meer de inhoud voorop. Cumul is er verboden, dienstbetoon hoort er niet tot de politieke usances. Daarnaast is Ecolo natuurlijk ook een partij die bepaalde minderheden in Turkije verdedigt. Dat ligt niet goed bij de doorsnee Turk."

BV en populaire Turk
Niet alleen de Turkse kandidaten zien politiek veelal als een opportunistisch project. Ook de kiezers zien het vooral als iets waarbij ze hun voordeel kunnen doen. Koksal: "Turken willen een aanspreekpunt hebben in het bestuur. Het maakt niet uit van welke partij, als het maar een Turk is. Ze hopen dat die hen kan helpen bij een bouwvergunning, of bij verblijfspapieren."

Mevlüt Akgüngör is directeur van Fedactio, een koepel van Turkse socioculturele verenigingen. Hij was zelf kandidaat voor de SP.A voor de gewestverkiezingen in 2009. Hij woont intussen niet meer in Brussel en is niet meer politiek actief. Ook hij zegt dat Turkse kiezers grote verwachtingen van 'hun' vertegenwoordigers koesteren. "De druk ligt inderdaad hoog, maar een probleem hoeft dat niet te zijn." Hij vindt het op zich niet fout dat Turkse kiezers op Turkse kandidaten stemmen. "In Vlaanderen heerst een BV-cultus tijdens de lokale verkiezingen. Is dat dan zoveel beter?"

De jacht op de populaire Turk heeft inderdaad veel weg van de vedettencultuur die ook in de Vlaamse politiek - met wisselend succes - heerst. Toch is er een belangrijk verschil. Wetenschappers zien in stijgende mate het fenomeen van de transnationale gemeenschappen opduiken: gemeenschappen die, over de landsgrenzen, toch hecht blijken te zijn. De Turkse gemeenschap is zo'n voorbeeld. De meeste Brusselse Turken hebben nog steeds de Turkse nationaliteit. De band met het thuisland wordt in stand gehouden: in Schaarbeek verwijzen talrijke cafés en snackbars naar Emirdağ.

Als dat transnationale fenomeen zich ent op de lokale politiek, dan zou dat in de toekomst wél een probleem kunnen vormen. De democratie is immers gestoeld op de politieke vertegenwoordiging die de emanatie is van de demos, van het volk. Maar welk volk vertegenwoordigt Emir Kir als hij dra burgemeester zal worden in Sint-Joost? Het Turkse uit Turkije, waarmee hij nog sterke banden heeft, of het Belgische, dat hem verkozen heeft? Sterker nog: als er in zijn gemeente rellen uitbreken tussen Koerden en Turken, hoe kan Kir dan een geloofwaardig scheidsrechter zijn?

Akgüngör noch Koksal ziet hier een groot probleem in. Akgüngör: "De kans op rellen met Koerden en Turken wordt fel overschat. Ze leven vreedzaam samen, in Turkije en in Brussel. Conflicten zijn er alleen tussen de PKK en de Turkse staat. We zullen Emir Kir moeten beoordelen op zijn verdiensten als burgervader, niet op zijn Turkse nationaliteit."

Ook Koksal gelooft niet dat Kir in de val van de partijdigheid zal trappen. "Hij zal wel voorzichtig genoeg zijn. Hij heeft nu ook de indruk gegeven het algemeen belang te dienen, terwijl hij er intussen in slaagt zijn Turkse electoraat tevreden te houden."

Toch is er in de achtergrond meer aan de hand, zegt Koksal. Kir is zo zachtjesaan incontournable geworden in de Brusselse PS. Koksal: "Iedereen heeft schrik voor Emir Kir. Ook binnen de PS laten ze hem betijen. Precies omdat hij zoveel stemmen aanbrengt."

Mehmet Koksal is ervan overtuigd dat het communautarisme de democratie meer kwaad dan goed doet. "Neem nu Emin Özkara. Die zou nooit verkozen raken als hij zich kandidaat zou stellen in Woluwe. Dat is toch het beste bewijs dat het communautarisme nog altijd springlevend is."

Volgende week: de expats