Atoma: bescheiden firma, grote naam

Zestig jaar geleden produceerde Georges Mottart de eerste Atoma-schriftjes. Aan het originele inbindsysteem met de kunststof ringetjes is sinds die tijd nauwelijks iets gewijzigd. "Aan een Atoma-schrift kun je niet zoveel veranderen," zegt kleindochter Chantal Vancanneyt. "Maar we blijven zoeken."

Aan de gevel van het forse bedrijfspand in de Pierre Decosterstraat in Vorst hangt alleen een kleine, ietwat verweerde plaat in email met het opschrift Papeteries Mottart. Niets laat vermoeden dat in dit onopvallende gebouw het beroemdste schriftje van België wordt gemaakt.

Het schrift dankt zijn ontstaan aan Georges Mottart. Die begon in de jaren twintig van de vorige eeuw een groothandel in papier- en andere waren. Na verloop van tijd ging hij zelf ook spiraalschriften maken. "Maar er was iets wat hem dwarszat aan die spiraalschriften. De lijntjes liepen niet mooi recht door over het linker- en rechterblad," vertelt Chantal Vancanneyt. Dus gaf hij twee Franse uitvinders, André Tomas en André Martin, de opdracht om daar een oplossing voor te zoeken.

Het duo bedacht een systeem met plastic ringetjes, waardoor je ook bladen kon wegnemen en andere toevoegen. In de naam die ze aan hun 'uitvinding' gaven, Atoma, verwerkten ze meteen hun beider initialen.

Extra wit
Mottart nam een patent op het sys­teem en begon vanaf 1948 met de productie. Eerst maakte hij alleen A5-schriftjes met kaften in het typische gewolkte carton de Lyon. Later kwamen daar ook A4-schriften en andere formaten bij, met kartonnen of pvc-kaften. Van meet af aan werd voor kwaliteitspapier gekozen, vertelt Vancanneyt. "We gebruiken altijd registerpapier van 90 gram. Dat is extra wit en extra sterk door de grote vezels. Die sterkte is nodig opdat het papier goed zou vasthaken achter de ringetjes."

De lancering van de Atoma-schriften viel samen met de opgang van de cursusblok met twee gaatjes. "In combinatie met de ringmap bood die ook de mogelijkheid om bladen af te scheuren en in de map te bundelen met andere. Dit goedkope sys­teem werd al vlug een hype. Maar mijn grootvader liet zich daardoor niet afschrikken. Hij ging met zijn schriften naar alle leerkrachten om de voordelen van Atoma te demonstreren. Zo is het succes begonnen."

De zaak werd na enige jaren voortgezet door de dochter en schoonzoon van Georges Mottart, die investeerden in een nieuwe productielijn. Sinds een jaar of vijf staat de derde generatie - Chantal Vancanneyt en haar broer Pierre-Michel - aan het roer van de onderneming. Zij besloten meteen alle groothandelsactiviteiten te staken zodat ze hun aandacht volledig konden richten op de Atoma-productie. Broer en zus Vancanneyt lieten designers los op de kaften en het assortiment werd flink uitgebreid. Elk schooljaar komen er nieuwe collecties uit, voor jongens en voor meisjes. De ontwerpers mikken daarbij vooral op middelbare scholieren. Behalve de kleine en grote schriften met kaften in karton of polypropyleen zijn er vandaag ook opbergmappen met plastic hoesjes in alle formaten, tekenblokken, visitekaartjeshouders, agenda's, notenleerschriften en fotoalbums. Sinds enige tijd is er ook de bio-Atoma, met houten ringetjes en een bio-afbreekbare kaft. En er is nu zelfs een Atoma-perforator op de markt, een nogal groot en zwaar apparaat waarmee je thuis de typische Atoma-insnijdingen kunt maken. Voorts bindt de firma op verzoek elk drukwerk - een brochure, een jaarverslag, desnoods een eindwerk - in met Atoma-ringetjes.

Concurrentie
Omdat de familie het octrooi tien jaar geleden niet liet verlengen, is het Atoma-systeem niet meer beschermd. Er zijn inmiddels dan ook enkele concurrenten die soortgelijke producten maken, zoals Adoc, ook al een Belgische producent. Een leek ziet weinig verschil, maar voor de echte Atoma-kenners valt het meteen op dat het A4-schrift bij Atoma elf ringetjes telt en bij de meeste namaaksystemen twaalf.

De productie gebeurt volledig in het eigen atelier, op de eerste verdieping van het gebouw. Daar worden nog enkele machines gebruikt die dateren uit de tijd van de eerste Atoma-schriftjes. Het papier, dat op grote spoelen binnenkomt, wordt eerst bedrukt en versneden. Het materiaal voor de kaften komt uit Italië. Het wordt buitenshuis bedrukt, maar in het atelier op maat gesneden. Vervolgens worden papier en kaften geperforeerd, daarna worden de ringen in de kaft gestampt en wordt het papier er machinaal tussen gelegd.

De hele productie gebeurt met slechts twaalf mensen, onder wie vier Siciliaanse zussen. De oudste van hen, Vicenza, zit de hele dag aan de machine die voor- en achterflap samenbindt met ringetjes. "Ik doe er 660 per uur," zegt ze. Per dag worden ongeveer vierduizend schriftjes afgewerkt, op jaarbasis zijn er dat 1,2 miljoen. Dit resulteert in een omzet van 2,8 miljoen euro per jaar.

Tachtig procent van de productie blijft in eigen land. De rest is bestemd voor het buitenland. Atoma-schriftjes exporteren blijkt geen sinecure. Vancanneyt: "Papier is zwaar, dus heb je al gauw hoge transportkosten. Daarom exporteren we niet naar verre landen. Maar export naar de buurlanden is ook niet simpel. In het buitenland kennen ze ons niet en zien ze niet meteen de voordelen van het duurdere Atoma-systeem. Nederland is bijvoorbeeld een moeilijk land omdat de scholieren daar vertrouwd zijn met een papiersysteem met 23 gaatjes; in Frankrijk moeten we opboksen tegen Clairefontaine, een heel grote speler. In Duitsland begint het wel goed te lopen. We nemen nu ook jaarlijks deel aan de grote papierbeurs in Frankfurt. Voorts verkopen we in Portugal, Zweden en Denemarken."

De toekomst van Papeteries Mottart ligt wellicht niet in Vorst. De familie is al enkele maanden op zoek naar een andere vestigingsplek, binnen of buiten Brussel. Ze wil dus het gebouw dat Georges Mottart bijna honderd jaar geleden liet bouwen, verlaten. Vancanneyt: "Deze locatie is te klein aan het worden en ze is onhandig. We werken met papierrollen van vijf-, zeshonderd kilo. Het valt niet mee om die bobines telkens weer boven te krijgen."