Bruisend bedrijfsleven achter oude gevels van Fernand Demetskaai

Zandstralers hebben de honderd meter lange elektriciteitsfabriek van de tram in haar oude glorie hersteld. Pas nu valt op dat de hele Fernand Demetskaai bruist van arbeid en handel. Het blijft enkel wachten op de afwerking van het bedrijfs- en belevingscentrum COOP in de Maalderij Moulart zodat de burger kan focussen op de nieuwe functionaliteit van de kanaalzone.

W ie bij metrohalte Clemenceau naar het kanaal Brussel-Charleroi afdaalt, met de statige arduintrap van de brug waarover de metro spoort, krijgt een urinegeur in de neus. Een ogenschijnlijk desolaat oevergebied, juist goed als autovluchtweg, loopt hier langs wat decennialang mistroostig industrieel erfgoed was.

Maar niets wordt minder waar. Om de zeer ijverige invulling te ervaren van de panden die achter de sjofele en vernieuwde omheiningen staat, moet u het lef hebben om te gaan kijken. Er beweegt wat. Een ministad in de stad heeft zich als winkelcentrum ontpopt tussen de loodsen. Er staan vijf hangars voor ‘alternatieve’ shopping. Hier valt wel wat prijsbewust te kopen. De mall herbergt tientallen winkels: Le Roi des Matelats, een Kids Club voor amusement, een Zoomarkt (dierenwinkel), een goedkope sportartikelenzaak, een verfverdeler en veel meer. Zoals een glitterende goktent Casino Versailles, met Roemeense barkeeper. “Vooral druk in de namiddag en direct na kantooruren, maar ’s weekends leeg,” geeft de man mee. En twee majestueuze feest- en seminariezalen voor 800 en 300 personen. Nachtparty’s zijn er troef.

Filmscène
Wat vooral opvalt is het grote Halal Centrum Boucherie, dat buiten afficheert dat een melkkalf voor 90 euro goed is voor ongeveer 22 kilo vlees. Maar u vindt er ook dadels uit Algerije en Dari couscous. Het lijkt of enkel Molenbeek en Anderlecht de site gebruiken. Doorgaans beter bekend dan de Demetskaai is de Nijverheidskaai, met de VUB Campus Kaai en de Erasmushogeschool, aan de overkant van het kanaal. Fernand Demets (1884-1952) was nochtans een welvarend industrieel en beroemd politicus, eerst burgemeester van Anderlecht (1919-1927) en bij de start van de Tweede Wereldoorlog minister van Landsverdediging en nadien gouverneur van Brabant. De industrieel actieve kaai die zijn naam draagt begint aan de Ropsy Chaudronstraat (Slachthuizen en Delacroix-metrohalte) en volgt pakweg 1,2 kilometer het kanaal Brussel-Charleroi tot aan de spoorwegbrug en de Bergensesteenweg.

Het enorme, pas nieuw gezandstraalde en beschermde pand langsheen het kanaal is de voormalige machinezaal van de elektriciteitscentrale van de Brusselse trams. De fabriek werd ingehuldigd in mei 1903, negen jaar nadat de eerste elektrische tram door Brussel reed. De kathedraalachtige open ruimte herbergde de stoomturbines die het hele elektriciteitsnet van spanning voorzagen. Het water voor de stoomproductie kwam uit het kanaal. En de steenkool, opgeslagen in silo’s, kwam per trein of per aak toe. Vandaar de ligging langs de vaart. Nu heeft de MIVB er zijn centrale werkplaats en technische interventiedienst, voor stockage en bewerking van metro- en tramsporen. Een massa arbeiders is er druk aan het smeden en lassen, wissels aan het trekken en sporen aan het krommen, in een zaal zonder einde.

Langs de kaai houdt ook Oxfam Solidariteit adres, met haar grootste dispatching- en logistiek centrum van België en het enige in Brussel. Buiten staat een opslag aan textielcontainers te wachten. Binnen wordt alle tweedehandsgerief netjes geordend: de afdeling vintage lijkt wel een decor voor een filmscène. Aan het eind van de kaai wordt met veel vertraging de vroegere maalderij Moulart omgevormd tot COOP, een belevings- en bedrijfscentrum voor de kanaalwijk. Dit in het kader van het project Zuidhaven, dat de heropleving van de wijk moet stimuleren. Zowat vijf miljoen euro gaat naar de renovatie, wat volgens bouwheer José Menendez, die de vervallen site bezat, broodnodig is gezien de lamentabele staat van het pand.

Glazen verbindingsbouw
In oktober vorig jaar legden Brussels minister-president Rudi Vervoort en burgemeester Eric Tomas de eerste steen van het COOP-project. De opening was aanvankelijk gepland voor dat jaar, maar ondertussen is het verdaagd naar december 2015. De maalderij is aangekocht met geld van de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij (Gomb), de gemeente Anderlecht en het federale Grootstedenbeleid. De eigenaars zijn de gemeente Anderlecht en vastgoedbedrijf Citydev. De verbouwing gebeurt nu grotendeels met geld van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). COOP wordt 5.000 vierkante meter groot waarvan 3.000 vierkante meter voorbehouden is aan een vijftiental kmo’s.

Er komt een ‘interpretatiecentrum’ dat de bezoekers op een oppervlakte van 1.000 vierkante meter kennis laat maken met de Brusselse kanaalwijken. Daar moeten ook exposities en workshops plaatsvinden. Bovenop het gebouw, aan de kant van het kanaal, komt een extra glazen verdieping. Met de fundering van de glazen verbindingsbouw tussen beide maalderijtorens is pas gestart. Of COOP eind dit jaar af zal geraken, wordt zeer de vraag. Maar volgend jaar belooft de Demetskaai alleszins haar troeven te kunnen uitspelen. Een Open Kaaidag zou welkom zijn.