Exitstrategie: hoe raakt de Brusselse economie er weer bovenop?

De pandemie hakt diep in op de Brusselse lokale economie. Horeca, toerisme en event­sector voelen de klappen het hardst. Economen, maar ook de werkgeversfederatie geloven nochtans dat de crisis ook kansen kan creëren. “Failliet gaan is geen schande.”

Hoe aarzelend bedrijven normaal zijn om open kaart te spelen over de bedrijfscijfers, zo openlijk doen ze dat vandaag. Heel wat bedrijven zitten met deze crisis op hun tandvlees. De cash is op. Alleen met leningen of met een kapitaalverhoging kunnen ze het hoofd boven water houden. Een kwart van de Brusselse bedrijven vreest dat ze de pandemie niet zullen overleven. Dat is enorm.

Nog een cijfer: de Brusselse economie is in 2020 gekrompen met zeven procent. En dat is een onderschatting. “Het BBP wordt op een vreemde manier berekend,” zegt Beci-CEO Olivier Willockx. “In Brussel is het BBP voor vijftig procent overheid. Zelfs als daar niet geproduceerd wordt, worden de lonen wel doorbetaald, en lijkt het alsof alles normaal draait. Neen, de privésector is waarschijnlijk dubbel zo hard getroffen.”

Willockx heeft er een zwaar jaar op zitten. Als CEO van Beci, dat de Brusselse bedrijven vertegenwoordigt, was het constant schakelen. De bedrijven bijstaan, lobbyen bij de overheid, en intussen ook die enorme kaalslag moeten aanzien in de Brusselse economie. Het beeld dat hij schetst ziet er niet fraai uit.

Willockx: “In het begin dachten we: dit is een crisis van het aanbod. De economie viel helemaal stil. Op een bijna natuurlijke manier. Het idee was: zodra de beperkende maatregelen wegvallen, kan de economie weer aantrekken. Maar dat was fout. Het bleek ook een crisis van de vraag. Zelfs toen de restaurants en winkels open gingen, bleven de klanten weg.”

“We zijn nu vijftien maanden verder. We weten uit vorige crisissen dat Brussel altijd snel weer opveert. Maar dit is geen crisis als de andere. Het is ook een crisis op wereldschaal. Een volledig herstel van het toerisme moeten we voor 2024 niet verwachten. De impact is er dus een van de lange termijn, waar we nog jaren de gevolgen van zullen zien.”

Beci heeft zich gebogen over de vraag waarom de klanten wegbleven, ondanks de toegenomen koopkracht. “Het heeft met vertrouwen te maken,” zegt Willockx. “De klanten moeten weer met plezier komen winkelen, de leverancier moet de handelaar opnieuw vertrouwen. Dat vraagt tijd. En er is nog iets anders. Winkelstraten moeten het hebben van mensen die misschien met wat minder middelen of met zwart geld héél vaak gaan shoppen. Voor kleine bedragen. Plots bleven die grote massa's ook weg. Uit schrik, of omdat ze de centen niet meer hadden. Dat geeft die lege straten. Voor de beeldvorming is dat vreselijk natuurlijk.”

Roesten

Lege pleinen en straten. Jean-Philippe Bosman kan ervan meespreken. Hij is eigenaar van restaurant Le Roy d'Espagne, een culinair instituut op de Grote Markt. Hij noemt het afgelopen jaar, met het open- en dichtgaan, het gebrek aan perspectief en alle sanitaire maatregelen erbovenop 'insupportable'. Bosman: “We hebben in juli en augustus, toen de horeca open was, vijftien procent van ons normale zakencijfer gedraaid. Toen we moesten sluiten, hebben we een traiteurservice op poten gezet, L'Assiette du Roy, maar dat was eigenlijk om te lachen. Het was goed om onze keukenbrigade in vorm te houden en ons keukenmateriaal niet te laten roesten. Het is als met een auto die je zes maanden laat staan. Daar moet je ook weleens mee rijden,” zegt hij cynisch.

De overheid beseft dat de economie bloedt. En probeert, waar kan, steun te geven. Staatssecretaris voor Economische Transitie Barbara Trachte (Ecolo) pompt naar eigen zeggen 700 miljoen euro in de Brusselse economie, via tientallen soorten steunmaatregelen. Maar, zoals onlangs bleek uit een analyse van zakenkrant L'Echo, de Brusselse ondernemingen krijgen pakken minder steun dan de Vlaamse. Omdat Brussel, als klein en minder rijk gewest, nu eenmaal minder financiële power kan tonen.

Jean-Philippe Bosman is daar niet over te spreken. “Het is een schandalige discriminatie. En het zal de Brusselse economie ook negatief beïnvloeden. Er zullen meer bedrijven failliet gaan, de werkloosheid zal stijgen. Of bedrijven zullen naar Vlaanderen verhuizen. Tegelijk zal de handelswaarde in Brussel met dertig à vijftig procent dalen. Wat zal het gevolg zijn? Vlaamse bedrijven zullen de horeca opkopen. Of de maffia.”

Bosman is een van de initiatiefnemers van de vzw 302.be die ijvert voor een gelijke steun in de horecasector in heel België. “Wij eisen bij de federale overheid een steun van vijftien procent van het normale zakencijfer, in heel België. De federale overheid heeft de horeca gesloten. Dus moet ze ook haar verantwoordelijkheid nemen.”

Ook Frédéric François is not amused. De doorgaans minzame CEO van beurzenorganisator Fisa, bekend van Batibouw of het Vakantiesalon, is boos. François: “Fisa heeft zijn zetel op de Trade Mart in het Brussels gewest. We zullen maximaal 60.000 euro aan steun krijgen. Lag ons bedrijf op 150 meter van de Trade Mart, in Vlaanderen, dan hadden wij nu al 1,3 miljoen euro aan steun gekregen. En noteer goed: dat zou nog niet voldoende geweest zijn om ons verlies te dekken. Brussel is armer dan Vlaanderen, dat is waar. Maar toch geen dertig keer armer.”

De lage steun, legt François uit, heeft te maken met de enveloppe die Brussel heeft voorzien voor de eventsector. Het gaat om 20 miljoen euro. François: “Dat is veel, maar er zijn ook 2.800 bedrijven in die sector. Daar zit bijvoorbeeld ook de fotograaf in die twee huwelijken per jaar doet. Wel, die pot moet verdeeld worden over die 2.800 bedrijven. Wat blijft er over? Kruimels.”

Olivier Willockx van Beci begrijpt de ontreddering in sommige sectoren. Maar hij wijst er ook op dat sommige sectoren het dan weer wél goed doen. “In de bouw merken we dat er bedrijven zijn die grote verliezen hebben geleden, maar andere hebben dan weer goed geboerd. Omdat veel mensen aan het renoveren zijn geslagen. En de fietsen- en pianowinkels kunnen de vraag niet bijhouden.”

“Kijk, ik heb 450 gesprekken gevoerd met de Brusselse bedrijfsleiders. Er zijn grosso modo twee houdingen. Er zijn die zeggen: shit happens en nu moeten we weer verder. En andere die niet ophouden met de overheidsmaatregelen te bekritiseren. Wat heeft me dat geleerd? Door te klagen zien de bedrijven niet meer 'how to react'. En dat is in een dergelijke crisis natuurlijk dodelijk.”

Willockx geeft een voorbeeld: “Een vriend van mij verkoopt koeien aan restaurants. Dat is zijn business. Hij had 23 koeien naar het slachthuis laten brengen, net op de dag van de lockdown vorig jaar. De gesloten restaurants hebben vriendelijk bedankt voor het vlees. Wat heeft hij gedaan? Hij heeft in een nacht tijd een website gemaakt om het vlees aan particulieren te verkopen. Met succes. Hij is nu heel tevreden. Zijn winstmarge is hoger en de klanten betalen op tijd. Dat is slim ondernemen. Dat is veerkracht.”

Creatieve destructie

De crisis als een opportuniteit. Wie nog een stuk verder gaat in die analyse, is Etienne de Callataÿ, Brussels econoom en opiniemaker. Hij werkt voor Orcadia, gespecialiseerd in duurzame beleggingen. Hij noemt zichzelf een gematigd kapitalist en heeft een opvallend sociaal discours over de Brusselse samenleving waar, door de pandemie, de ongelijkheden tussen de haves en have-nots nog meer zijn versterkt. Tegelijk gelooft hij ook sterk in de noodzaak van een ecologische transitie en looft hij de fietspaden die er na de lockdown zijn bijgekomen.

Maar voor de crisis die het bedrijfsleven nu doormaakt, is hij bikkelhard. “Er zullen taboes moeten sneuvelen,” zegt hij. “Ik geloof sterk in het idee van de creatieve destructie, bedacht door de Oostenrijkse econoom Johan Schumpeter. Als je in het bos wandelt, moet je niet treuren om de gevallen bomen en bladeren. Wat van tel is, is het nieuwe, krachtige bos. In de economie is het net zo. Ook de economie moet zich regenereren. Voor elk bedrijf dat verdwijnt, komt er wel een nieuw in de plaats.”

“Het is in België bon ton om te klagen over het aantal failliete bedrijven,” gaat De Callataÿ verder. “Wel, we zouden juist moeten betreuren dat er zo weinig zijn. Failliet gaan is geen schande, maar een leerschool. Als vandaag blijkt dat mensen liever thuis een pakket krijgen waarmee ze zelf koken, dan op restaurant te gaan, waarom moet je dan blijven vasthangen aan de redding van de restaurants? Als de reisagentschappen failliet gaan omdat mensen liever naar de Ardennen op reis gaan dan naar Djerba, waarom zouden we treuren? Dat lijkt me eerder een goede zaak.”

De Callataÿ vindt niet dat nu vrolijk moet worden gedaan over de failliete bedrijven. En hij geeft ook toe dat een minimum aan economisch weefsel nodig is, “al was het maar om de klimaattransitie te betalen,” zegt hij. “Maar als het over steun gaat aan die bedrijven? Dan ben ik sceptisch. Ik ga uit van het principe dat je mensen moet helpen, geen bedrijven. Bedrijven nemen risico's. Dit moeten ze erbij nemen. Ja, zelfs deze uitzonderlijke crisis. De ene keer win je, de andere keer verlies je. Dat is nu eenmaal het kapitalisme. Het is het verhaal van de krekel en de mier. Wie geld opzij heeft gezet, kan dit overleven.”

Als de overheid dan toch steun verleent, iets waar De Callataÿ dus maar een koele minnaar van is, dan alleen onder strikte voorwaarden. “Het bedrijf moet gezond zijn. Het moet correct belastingen betalen. Het moet ook een zekere ethiek aan de dag leggen in de uitbetaling aan de aandeelhouders of in het loon van de directeur. Dat is wat me stoort aan het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO). Buiten crisistijden zijn ze de harde kapitalist en ijveren ze voor minder belastingen, en nu het crisis is, moet de overheid tussenbeide komen. Een laatste criterium heeft met de klimaattransitie te maken. Een bedrijf dat daar mee toe bijdraagt, mag beter ondersteund worden dan een vervuilend bedrijf. Dat lijkt me logisch.”

Terug van de macro-economie naar de dagelijkse realiteit van het Brusselse bedrijfsleven. Is directe steun aan de bedrijven nu een goed idee of niet? Olivier Willockx vindt dat de overheid wel degelijk steun moet verlenen aan de bedrijven. Tegelijk hoort hij ook de kritiek bij de bedrijven. “Ja, de steun komt te laat, en is onvoldoende aangepast. Sommige bedrijven krijgen te veel, andere te weinig. Dat klopt helemaal. Maar is een rechtvaardige steun wel mogelijk? Er zijn 120.000 bedrijven in Brussel. Als je een steun op maat wil organiseren, dan heb je jaren nodig om al die dossiers te doorworstelen. En de kans dat de Raad van State zo'n regel op maat afschiet, is heel erg groot.”

Spanningsveld

Beci zet nu alles op alles op de exitstrategie. De coronacijfers verbeteren. Er komt licht aan het einde van de tunnel. Willockx zegt dat hij uitstekend samenwerkt met staatssecretaris Trachte. Cashflow bij de bedrijven wordt de grote inzet in de exit. Willockx: “Op een moment dat de economie weer aantrekt, zullen de bedrijven opnieuw personeel in dienst nemen. Maar de klanten zullen pas een maand later betalen. Dat wordt een heel lastige periode voor de bedrijven om te overbruggen. Hierover ben ik heel bezorgd. Zeker als de economie plots enorm groeit, wordt dat spanningsveld erg groot. We moeten erover waken dat die periode niet leidt tot een golf van faillissementen.”

Een tweede punt in de exitstrategie waar Beci op werkt is de ontwikkeling van een onderhandelingscultuur. Verwacht wordt dat er heel wat conflicten zullen komen. Met schuldeisers, met leveranciers die sneller betaald willen worden. Willockx: “Kern van de zaak is: minder rechtszaken. België heeft een conflictcultuur. In Nederland bedraagt het aantal rechtszaken maar een derde van die in België. Waarom? Er wordt onderhandeld. Daar moeten we ook naar toe. Zoeken naar de win-win, en niet meteen naar de rechtbank stappen.”