Historische winkelgalerijen: de ene vervalt, de andere floreert

De Galerie du Centre moest onlangs dicht en overleeft maar moeilijk. Andere winkelgalerijen floreren dan weer wel. Wat maakt een galerij succesvol, vroegen we ons af op een wandeling door het centrum. “Als er nagelsalons opduiken, is dat geen goed teken.”

De winkelgalerij deed haar intrede in twee golven, een eerste halverwege de negentiende eeuw toen de Sint-Hubertusgalerijen, de Bortiergalerij en een tijd later ook de Noorddoorgang of Passage du Nord opengingen. “Het waren echte passages. De Sint-Hubertus verbindt de Grote Markt met de wijk rond de Muntschouwburg, de Noorddoorgang het De Brouckèreplein met de Nieuwstraat,” zegt geograaf Benjamin Wayens, die als ULB-onderzoeker de Brusselse handel bestudeert. “Die galerijen werden neergezet als prestigeproject. Met hun bijzondere architectuur, luxewinkels en culturele aanbod moesten ze een deftig publiek naar het in die tijd veelal vuile centrum lokken. De dames van de bourgeoisie konden zich in de semiopenbare, gecontroleerde galerijen in alle rust vertonen.”

De tweede, grotere golf begon honderd jaar later, na WO II. Begin jaren vijftig werden de Galerie du Centre of de Centrumgalerij, de Louizagalerij en de Galerij van Elsene (nu Matonge) gebouwd, in een typische fiftiesstijl. “Ook aardig, maar met minder grandeur dan hun voorgangers,” vertelt Wayens. “Het waren ook geen lineaire passages meer, wel bouwwerken met een bochtig parcours bedoeld om extra commerciële ruimte te creëren in de buurt van goed draaiende winkelstraten zoals de Louizalaan.”
In de jaren zestig werd die trend voortgezet. Zo ging in 1963 vlak bij de Grote Markt de Agoragalerij open, die al snel het walhalla zou worden voor jongelui op zoek naar punkschoenen, leren vesten, handmade oorbelletjes, hippiebroeken en patchoeli.

Sieraden zijn er vandaag nog steeds, al lijken ze niet meer handgemaakt. Ook hangen er nog lederen jacks en kan je in de extravagante collectie van de Dinky, al meer dan veertig jaar in de galerij, met wat geluk nog een paar punkschoenen vinden. Maar voor het overige bestaat het aanbod nu voornamelijk uit toeristische prullaria – gsmhoesjes, glitterhorloges, e-sigaretten, voetbaltruitjes, kurkentrekkers van Manneken Pis – en spotgoedkope kleding, die in bulkzakken wordt aangeleverd. De verkopers staan in de gang, voor hun piepkleine winkeltjes om hun waren aan te prijzen aan het handjevol jongeren en de paar toeristen die er rondlopen. Een hoek van de galerij wordt ingenomen door nagelsalons.

Soek in Istanboel

“Mij doet dit denken aan een soek in Istanboel,” zegt Anton Van Assche van zelfstandigenorganisatie Unizo, met wie we een rondje maken langs enkele historische winkelgalerijen in het stadscentrum.
“Er is wel een zekere herkenbaarheid,” vindt Van Assche. “Je weet wat voor spullen je in de Agora kunt vinden. Door die souvenirs is er ook een band met de omgeving. Een galerij moet geïntegreerd zijn in de buurt.”
Of deze galerij nog echt werkt? “Er is ongetwijfeld een publiek voor dit aanbod. Het is niet omdat ik hier niet koop, dat niemand hier koopt. Ik zie in elk geval weinig leegstand.”

De galerij heeft volgens hem zeker potentieel, alleen al vanwege de ligging. Maar er is duidelijk marge voor verbetering. “Het zou nog veel meer een plek voor jongeren kunnen worden, maar dan is wel een flinke opfrissing en modernisering nodig.” Van Assche bekijkt het interieur: lage valse plafonds, slechte verlichting, hier en daar wat blingbling om het geheel wat op te vrolijken. “Rommelig en aftands,” zegt hij.

We verlaten de galerij langs de kant van de Grasmarkt, een toegang die Van Assche nooit eerder was opgevallen. “Als je voorbijloopt, lijkt het een gewoon winkelpand. Een opvallende ingang is een must, zeker voor een galerij die al een beetje verstopt zit tussen kleine straatjes.”

Op straat kijken we recht tegen de majestueuze entree van de Sint-Hubertusgalerijen aan. De Konings- en Koninginnegalerij zijn samen tweehonderd meter lang en acht meter hoog, met een glazen dak waardoor daglicht naar binnenstroomt. Een verademing na de bedompte Agoragalerij. “Dit is natuurlijk redelijk uniek,” zegt Van Assche. “Je kan beide niet vergelijken.”

Absolute troef

De monumentale galerij, een ontwerp van Jan-Pieter Cluysenaar, is opgetrokken in neorenaissancestijl met zalmroze gevels, bustes en andere ornamenten. “De architect heeft er zelfs aan gedacht om halverwege een knik aan te brengen,” zegt Van Assche. “Daarmee nodig je het publiek uit om tot het eind te wandelen.”

De erfgoedwaarde van dit bouwwerk is een absolute troef, vindt hij. “Maar je mag nooit op je lauweren rusten, je moet blijven onderhouden en vernieuwen.” Dat gebeurt hier ook. De eigenaar, een nv beheerd door nazaten van de oprichters, begon dertig jaar geleden met een grootscheepse renovatie die binnenkort wordt afgerond.

De Sint-Hubertusgalerijen floreren dan ook. Nog steeds is het een drukbezochte luxegalerij met dure horloges en juwelen, handtassen, designmeubelen en handschoenen. Leegstand lijkt er niet te zijn. Alleen zijn er inmiddels iets te veel chocolatiers naar de zin van sommige winkeliers en bezoekers.

Via de kleine Prinsengalerij en de Beenhouwersstraat komen we in de Greepstraat, bij de achteringang van de Centrumgalerij. Er zit een barst in de glazen inkomdeur, die volgeplakt is met reclame­affiches en A4-tjes van het sluitingsbevel. Eind februari moest de galerij dicht nadat bezoekers van cinema Aventure onwel waren geworden door chemische walmen afkomstig van de talloze Aziatische nagelsalons die de galerij de afgelopen jaren hebben ingepalmd.
Na twee weken mocht de galerij weer open, maar de nagelstudio's bleven gesloten, in afwachting van verdere maatregelen. Toch blijkt de activiteit niet stilgevallen: bij de ingang vraagt een vrouw of we een manicure willen.

Binnen schettert de radio luid door de lege gangen. Dat er zo weinig beweging is, is vervelend voor het handjevol winkels dat wel weer open kon gaan, een kledingwinkel, een tattooshop, een bubbleteabar. Alleen boutique Minuit, de zaak in erotische kleding en seksspeeltjes die naast de Aventure zit, heeft er weinig last van. “Onze winkel moet het niet hebben van passage of goede zichtbaarheid. Integendeel, de mensen zouden niet durven binnen te komen als we in de Nieuwstraat zouden zitten,” zegt de verkoopster. “Wij zitten al veertig jaar in deze galerij en hebben een vast cliënteel.”

Dat de winkel omgeven is door nagel­salons, vindt ze geen probleem. “Alleen is er de stank van de producten. En er het was ook wel gezelliger toen hier tegenover nog de naaister en de kapster zaten,” zegt ze.
De Centrumgalerij was jarenlang een plek met een heel divers aanbod, gaande van postzegelwinkels tot een wapenhandelaar en een antiquair. Maar de ene na de ander trok weg en de kleine winkelpandjes werden verhuurd aan nailshops. “Blijkbaar hebben sommige eigenaren liever een nagelsalon dan niks,” zegt Van Assche. “Je kan je wel afvragen of dit geen verdoken leegstand is.”
De galerij met haar opmerkelijke dak van glasstenen is inmiddels ook flink onderkomen. Het regent binnen en in een hoek liggen vuilniszakken op een hoop. “Dramatisch,” vindt Van Assche. “Zonder renovatie en flinke investeringen is dit niet meer te reanimeren.”

We verlaten de Centrumgalerij via de hoofdingang in de Kleerkopersstraat en wandelen naar onze laatste halte, de Passage du Nord, net als de Sint-Hubertusgalerijen een prachtig staaltje van negentiende-­eeuwse bouwkunst.
Twintig jaar geleden was de passage helemaal afgeleefd, maar de eigenaars, afstammelingen van de oprichtersfamilies, begonnen aan een lange renovatie waarbij sommige van de kleine winkelpanden samengevoegd werden. Zo werd de winkel van Naf Naf flink uitgebreid. Ondertussen zijn ook de laatste sculpturen gerestaureerd en schittert de galerij als vanouds. Boven elke winkel is in keurige letters de activiteit geschilderd: chocolatier, confectie, lederwaren. “Daaraan zie je dat deze galerie goed wordt onderhouden,” zegt Van Assche. Toch moet ook deze galerij moeite blijven doen om altijd maar winkeliers te vinden. Enkele van de vaste waarden zitten er nog steeds, zoals de Coutellerie du Roi en sigarenhandelaar Davidoff, maar de optiekzaak ging een tijd geleden dicht wegens pensioen en ook de mooie papeterie aan de overkant heeft het niet gered.

Verschuiving naar online

“Wat natuurlijk invloed heeft gehad op de galerijen en passages is de evolutie van de handel,” zegt ULB-onderzoeker Wayens. “Er is de verschuiving naar online, bovendien is het aantal onafhankelijke winkels fors gedaald. En het zijn net die onafhankelijke winkels die de galerijen jarenlang bemanden. Dat zag je goed aan Louiza: de grote merken vestigden zich buiten, de onafhankelijke winkels, vaak met een mooi product, binnen.”

Toen de onafhankelijke zaken het moeilijker kregen, vanaf de eeuwwisseling, werden hun plekken niet ingenomen door de merken. “Daarvoor zijn de winkeltjes in de galerijen te klein. Niemand wil nog een pand van vijftig vierkante meter,” zegt Wayens.
Vooral de labyrintische galerijen van de tweede generatie kwamen daardoor in de problemen. Wayens: “Om succesvol te zijn moet een galerij ofwel een passage zijn tussen twee drukke plekken, ofwel een grote trekker, een bekend merk hebben.” Die trekkers bleken dus niet te willen komen, waardoor sommige galerijen leegliepen of overgenomen werden door nagelsalons. “Hun aanwezigheid duidt er meestal op dat de galerij geen andere huurders meer vindt.”
De enige oplossing is dan herinrichting, met grotere, aantrekkelijkere winkelpanden, meent Wayens. “Dat gebeurde in de Guldenvliesgalerij, waar Fnac uiteindelijk de trekker werd.”

Het vergt echter een grote investering en dat is niet evident, zeker niet als de galerij in handen is van meerdere eigenaren, elk met zijn eigen budget en visie op het beheer en de toekomst. Dat is het geval in de Agora- en Centrumgalerij en ook in de Louizagalerijen. In de Centrumgalerij is er vooralsnog geen sprake van een renovatieproject. De Agora krijgt wel een kleine opfrissing, vertelt Robert, eigenaar van de Dinky en een heleboel andere winkeltjes in de galerij waarvan sommige verhuurd zijn aan nailshops. “Volgend jaar zullen we technische aanpassingen doen. We zijn verplicht, anders moet de galerij misschien dicht. Ook zullen we de valse plafonds uitbreken.”

In de drie Louizagalerijen (Espace Louise, de Louizapoortgalerij en de Louizagalerij) probeert vastgoedinvesteerder Gérald Hibert al jaren door winkelpandjes systematisch op te kopen de touwtjes in handen te krijgen, om zo tot renovatie over te kunnen gaan. Het leidde tot een enorme leegstand en veel tandengeknars bij de overgebleven winkeliers. Alleen in de Louizagalerij, het deel dat uitkomt op het Stefaniaplein, is hij ondertussen in zijn opzet geslaagd. De opgeknapte en vergrote winkels zijn al een tijd klaar voor gebruik, maar staan voorlopig nog leeg.

“Ik denk dat er globaal ook te veel winkelruimte is in Brussel,” besluit Wayens. “Met alle evoluties zullen er in de toekomst minder vierkante meters nodig zijn. Misschien moet je voor sommige galerijen dan ook denken aan een andere bestemming, een expositieruimte, een medisch centrum of nog iets anders.”