Erfgoedfonds van Koning Boudewijnstichting is eregast op antiekbeurs Brafa

Het Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting is eregast op de jaarlijkse antiekbeurs Brafa. Op vierhonderd vierkante meter worden verschillende topstukken uit de collectie van het fonds tentoongesteld. “Elk stuk heeft zijn verhaal,” zegt directeur Dominique Allard.

Onlangs werd op een openbare verkoop in een Brussels veilinghuis een art-nouveaulamp te koop aangeboden. Het veilinghuis wist de schoonheid van de lamp in ivoor en zilver wel te appreciëren, maar had geen idee van de historische waarde. Dominique Allard: "We waren getipt over de lamp. De Brusselse beeldhouwer Égide Rombaux had voor de wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs drie kandelaars en één elektrische lamp gemaakt. De drie kandelaars zijn dadelijk naar het buitenland gegaan, naar Noorwegen, Duitsland... De elektrische lamp was aan een Belgisch minister geschonken en bleef honderd jaar in familiehanden. We hebben ze op de veiling kunnen kopen voor een relatief bescheiden bedrag. Zo heeft België toch een van de vier kunstwerkjes hier kunnen houden."

James Ensor
Het Erfgoedfonds werkt al 25 jaar op deze manier. In de jaren 1980 dreigden verschillende collecties die van belang zijn voor de vaderlandse geschiedenis, het land te ontglippen. De nalatenschap van René Magritte bijvoorbeeld, of 'De blijde intrede van Christus in Brussel' van James Ensor, dat toen door het Getty Museum in Los Angeles is aangekocht. Allard: "Om dit te vermijden is binnen de Koning Boudewijnstichting het Erfgoedfonds opgericht."

"De eerste aankoop was nochtans allesbehalve spectaculair," herinnert Allard zich, "maar daarom niet minder belangrijk. We hebben voor de faculteit Letteren van de K.U.Leuven een lot handgeschreven brieven van humanisten als Erasmus en Thomas More kunnen kopen."

Sindsdien zijn er duizenden andere kunstwerken gekocht. Het Erfgoedfonds heeft een jaarlijks budget van een miljoen euro, waarvan 600.000 euro naar aankoop gaat. Wie de huidige kunstmarkt kent, weet dat dat niet veel is. "Daarom," zegt Allard, "verkiezen we ook een rechtstreekse aankoop bij een particulier." Wie een collectie of een kunstwerk van de hand wil doen, is niet altijd in de eerste plaats geïnteresseerd in de financiële waarde, maar wil soms vooral dat het stuk in goede omstandigheden getoond kan worden, of dat een collectie niet over de hele wereld verspreid geraakt.

Toch kan het Erfgoedfonds niet anders dan ook de veilinghuizen afschuimen om kunstwerken in Belgische handen te houden of te krijgen. Allard wil niet vertellen in hoeveel van de gevallen dat ook lukt - onlangs heeft het fonds op een veiling bij Christie's een werk van Pieter Paul Rubens moeten laten gaan omdat het te duur was. Allard: "Toch is het doorgaans zo dat áls we een topstuk willen, we er echt voor gaan. Wat de prijs ook moge zijn. Het komt erop aan selectief te zijn."

Het Erfgoedfonds krijgt steeds meer vragen van families om collecties te beheren, zoals bijvoorbeeld de uitzonderlijke collectie boekbanden van Michel Wittock. Voorts doen ook musea graag een beroep op het Erfgoedfonds. "Maar we zijn er niet om de gaten te vullen in de collectie van musea," benadrukt Allard. "Dat is niet onze taak. Wij hanteren andere criteria. Belangrijk is dat het werk op de een of andere manier een link heeft met de geschiedenis van ons land of onze bevolking. De origine hoeft niet per se Belgisch te zijn. Zo hebben we onlangs het archief van ontdekkingsreiziger Stanley (die in opdracht van Leopold II werkte, SVG) kunnen verwerven."

"Het grote voordeel van het fonds is zijn onafhankelijkheid. We kunnen daardoor zowel snel optreden, om bijvoorbeeld bij een veiling een topstuk aan te kopen, als juist lange tijd achter de schermen over een bepaald kunstwerk onderhandelen."

Topcollectie
De absolute topcollectie van het Erfgoedfonds is de Schat van Oignies, religieus edelsmeedwerk uit de dertiende eeuw. Het was in handen van een kloosterorde in Namen. Na drie jaar onderhandelen heeft het Erfgoedfonds de collectie van dertig stuks kunnen verwerven. Het wordt nu tentoongesteld in het provinciaal museum van Namen, en zal ook op Brafa te bekijken zijn.

Vraag is waarom het Erfgoedfonds deelneemt aan een commercieel evenement als Brafa. Allard: "We gaan zelf al enkele jaren naar de antiekbeurs. Het Erfgoedfonds betekent wel iets voor de antiquairs. Als ze iets aan ons kunnen verkopen, dan is dat een ereteken, een garantie voor de kwaliteit van hun koopwaar."

De totale waarde van het Erfgoedfonds bedraagt om en bij de tweehonderd miljoen euro, waarvan 115 miljoen alleen al voor de schat van Oignies. "Maar weet u," voegt Allard eraan toe, "enkele jaren na de aankoop, als al die bezoekers het kunstwerk gezien hebben, dan spreekt niemand nog over de prijs. De financiële waarde van een stuk in een museum? Die is onbestaande."

----------------------------
Brafa, 21 tot en met 29 januari in Thurn & Taxis, www.brafa.be.
De enscenering voor de expositie van het Erfgoedfonds is van de hand van François Schuiten