De Brusselse jaren van Willem Elsschot

De leraren in de middelbare school lieten na ons het te vertellen en de Antwerpenaren zullen het evenmin doen, maar Willem Elsschot, alias Alfons De Ridder had wel een stevige band met Brussel. Het is publicist en historicus Lucas Catherine die de Brusselse jaren (1911-1914) van Elsschot heeft opgediept voor een kleine maar fijne foto-expo bij het Brussels Ouderenplatform (Bop).

Lucas Catherine nam Wijnand Plaizier onder de arm om het Brusselse leven van Elsschot te illustreren. Dat geeft een heel sfeervol beeld van het Brussel van de Belle Epoque.

Elsschot woonde in Brussel van 1911 tot 1914, maar bij het uitbreken van Wereld Oorlog I vlucht hij naar Antwerpen, maar hij laat Brussel niet links liggen, iedere donderdag komt hij zijn kleinzoon Tsjip bezoeken aan de Edith Cavellstraat 106 in Ukkel. Publicist Lucas Catherine heeft ook een lijstje gemaakt met adressen waar Elsschot gewoond heeft, de Waterlosesteenweg 41 in Sint-Gillis en de Bockstaellaan 237 in Laken zijn maar twee voorbeelden. Op het Lakense adres was destijds Café Le Cygne gevestigd, uitgebaat door Dikke Jeanne, nu is er een bakkerij.

In Elsschots meesterwerk Lijmen en Het Been is het Brussel van voor WOI goed herkenbaar. Catherine: “Brussel had net de paardentrams vervangen door elektrische trams en het centrum van Brussel was prima verbonden met voorsteden als Ukkel, Sint-Gillis, Oudergem, Elsene of Laken. En de auto’s verschenen in het stadsbeeld. De auto zou de trein gaan beconcurreren, of zoals Korthals het tegen Boorman uitlegt: ‘Vroeger werden onze lieve doden per spoor verzonden, net als haring. Ze werden gewogen, mijnheer, en moesten op een vrachtbrief tot uiteindelijk onze veertien (gemotoriseerde lijkwagen, dv) aan die gruwel een einde heeft gemaakt.”

Langs de centrale lanen die onder Leopold II waren aangelegd vestigden zich de eerste luxerestaurants. Schrijft Elsschot: “De vreemdeling die door ’t centrum van Brussel slentert en die, verdoofd door de drukte en de herrie ergens bij de Beurs op een bank gaat uitrusten … verbeeldt zich nu eenmaal dat het centrum van die weelderige stad alleen uit hotels, koffiehuizen, patisserieën en parfumwinkels bestaat.”

De meer populaire restaurants vond je in de Beenhouwersstraat en de Vismarkt. Het is trouwens in de Beenhouwersstraat, in Aux Armes de Bruxelles dat Elsschot Louis-Paul Boon voor de eerste keer ontmoet. Maar er is veel meer aan de hand, zegt Catherine: “Het is de tijd dat de Belgische keuken haar eigen stijl ontwikkelt, onder meer dankzij Gaston Clément die als kok voor Leopold II en Albert I werkte. Hij is niet alleen de founding father van de Belgische keuken, maar hij promoot ook een nieuwigheid in onze voeding, de conserven. Van hem de legendarische woorden: ‘de beste asperges zijn de asperges uit blik.”

De tijd van Elsschot was ook de tijd van de koloniale producten. Bananen waren toen exclusief uit Congo, aldus Catherine, het is pas na WOII dat de Amerikanen hun Latijns-Amerikaanse bananen zullen deponeren. Rond de Vismarkt waren er verschillende bananenrijperijen. Bijvoorbeeld in de huidige parking van het restaurant La Belle Maraichère en het kunstencentrum Argos, zo weet Catherine.

Bananen waren een luxeproduct alleen mensen met geld konden ze zich veroorloven en ook dat is in Lijmen en Het Been te lezen. De scene die Elsschot beschrijft speelt zich af op een veiling: “Zo liet ook mijn buurvrouw de vellen van haar vierde banaan afhangen zonder de laatste hap te doen… tot mijn buurvrouwtje die de hele morgen gegeten en gezwegen had, haar onttakelde banaan in de hoogte stak om de aandacht van de notaris te trekken en rustig 350 bood.”

Een tip vooraleer de expo te bezoeken: lees Lijmen en Het Been opnieuw. Dan kom je zo in de sfeer. Of denk aan bovenstaande toelichting van Lucas Catherine.

Het Brussel van Elsschot loopt tot 25 mei in het BOP Zaterdagplein 6, 1000 Brussel op werkdagen van 9 uur tot 16 uur 30. Op Stadskriebels op zondag 6 mei van 10 tot 17 uur.