Foto's van Joden in de Arabische wereld op de Europese Dag van de Joodse Cultuur

De jaarlijkse Europese Dag van de Joodse Cultuur heeft op zondag 4 september als thema Joden in islamitische landen. Het Joods Museum van België gaat met het beeldmateriaal van Zédé Schulmann, geurenworkshops, Arabische en Hebreeuwse kalligrafie en een Joods-Arabisch concert de multisensitieve toer op.

De foto's en films van Zédé Schulmann (1890-1981) over de joodse gemeenschappen in Marokko in de jaren vijftig zijn voor historici en etnologen een referentie. Zondag zijn ze te zien in het Joods Museum van België en daarna gaan ze op reis, curator Pascale Falek-Alhadeff hoopt ook naar Molenbeek, Sint-Joost en Schaarbeek.

"De foto's zijn een tijdbeeld," zegt Paul Dahan van het Centrum voor Joods-Marokkaanse Cultuur: "Van toerisme was nog geen sprake, we kunnen ervan uitgaan dat het er al eeuwen aan toeging zoals op de foto's. Dezelfde routines bij de bereiding van het eten bijvoorbeeld, terwijl vandaag onze hersenen zich voortdurend aan het herstructureren zijn."

Schulmann, afkomstig uit Casablanca, kwam als meubelmaker overal in Marokko. Als een archivaris registreerde hij in de jaren vijftig de joodse gemeenschappen in de mellahs (getto's) in steden en in dorpen van de Hoge Atlas. Lang voor de islamisering in 688 leefden er al Joden in Marokko (in Europa pas vanaf de dertiende eeuw), en in de vijftiende eeuw zochten de Sefardische joden (Sefarad betekent Spanje in het Hebreeuws) er hun heil, op de vlucht voor de inquisitie.

"Daardoor is er geen onderscheid meer te zien tussen Arabische en Joodse Berbers, op de haartooi van (orthodoxe) Joodse vrouwen na. Als ze huwden werd hun haar op zo'n opzichtige manier verstopt dat het weer eerder wel dan niet ophitsend werkt," zegt Dahan niet zonder ironie.

Er zijn foto's van typisch Joodse ambachten zoals schoenlapper en goudsmid, die met recuperatiemateriaal en eenvoudige instrumenten toch complexe zaken maken. We zien rudimentaire synagoogjes in de bergen en schooltjes voor Joodse kinderen die ook door Arabische kinderen werden bezocht. Waar de Joodse sterke drank Mahia, uit dadels en vijgen, in beeld komt, zou in de praktijk geen Arabier te bekennen mogen zijn, en in de steegjes van Tétouan verraden de balkons waar Joden wonen.

Niet bang van verschillen
In een documentaire van Serge en Mark Berdugo over het leven van Marokkaanse Joden zit filmmateriaal van Schulmann. Ook juwelen en kledingstukken die hij verzamelde zijn te bekijken: "Niet om de objecten zelf, maar om te tonen dat mensen ze gebruiken om hun identiteit te bevestigen tussen andere culturen, of het nu om Joodse Arabieren of Joodse Berbers gaat. Een unieke ketting met goud - Spaanse invloed - en koraal - Afrikaanse invloed - vertoont spiralen die dan weer joods zijn. Het ergste wat je kinderen kunt bijbrengen is dat het leven begint bij de geboorte en eindigt bij de dood, je bent een deel van de ketting. Het probleem vandaag is dat we te veel in de actualiteit leven. We moeten uiteraard de conflicten van vandaag serieus nemen, maar ook wijzen op assimilaties aan culturen in de twee richtingen, niet bang zijn van verschillen," aldus Dahan.

Joseph Chetrit zal tijdens lezingen ingaan op de verschillen tussen de Joodse Arabier en de Joodse Berber en de muziektradities van de joodse gemeenschappen in Marokko.

"Taal onderscheidt mensen, maar muziek, geuren en smaken verenigen," zegt Falek-Alhadeff. Daarom zal de parfumeur Olivier Kummer in de workshop Parfums uit Andalusië de deelnemers laten raden naar oosterse en westerse geuren zoals komijn, oranjebloesem en andere subtiliteiten uit de moslimcultuur en de cultuur van de Sefardische joden. Een tactiele belevenis is de workshop Arabische en Hebreeuwse kalligrafie van Mohamed Azaitraoui met kalam (pen), Chinese inkt en allerlei papiersoorten.

In de cupcakes en patisserie met Oriëntaalse en Joodse toetsen (van SoMinouche Gourmandise) en in de Noord-Afrikaanse Joods-Arabische gezangen van Lior Elmaleh, begeleid door het MED Orchestra (o.l.v. Tom Cohen), zouden de verschillen het best moeten blenden.

Europese Dag van de Joodse Cultuur op zondag 4 september van 11 tot 19 uur, Joods Museum van België, Miniemenstraat 21, 1000 Brussel, 02-500.88.27, gratis behalve het concert om 16u, 10 euro, workshops reserveren via georgia@mjb-jmb.org, www.mjb-jmb.org