Hoe het verleden van de Verenigde Staten ook het onze is

Wie de tentoonstelling over de geschiedenis van Amerika in Tour & Taxis bezoekt, krijgt onvermijdelijk het gevoel dat hij een stuk van zijn eigen geschiedenis bekijkt. This land is your land,this land is my land.

Z ullen we maar meteen met een eindoordeel beginnen? Amerika, dit is ook onze geschiedenis! is een goed gestoffeerde, netjes opgebouwde en knap vormgegeven tentoonstelling die velen zal plezieren. Je wordt gemakkelijk twee uur lang ondergedompeld in een visueel aantrekkelijk verhaal dat je in ieder geval bekend voorkomt. Niet toevallig begint de tentoonstelling met fragmentjes van klassiekers als Modern Times, Once upon a Time in the West en Titanic, films die mee het beeld hebben bepaald dat de wereld heeft van Amerika en haar geschiedenis. De filmpjes zijn meteen een waarschuwing tegen de romantiek die rond de Amerikaanse natievorming, de American dream en de American way of life hangt. Dat thema wordt verderop in de tentoonstelling vooral behandeld door werken van hedendaagse kunstenaars, die helaas nogal variëren in kwaliteit.

Voor het overige kozen de makers voor een grondige chronologische aanpak. Nieuwe inzichten bieden is niet meteen de bedoeling. Als je goed opgelet hebt in de lessen geschiedenis zal je niet meteen van je stoel vallen, maar een knappere en ruimere illustratie van die lessen is moeilijk denkbaar. De expo is amusant voor kinderen, leerzaam voor scholieren en volwassenen die hun geheugen willen opfrissen (hoe zat dat ook alweer met de Boston Tea Party en de Truman-doctrine?), en wellicht ook een nostalgische ervaring voor heel wat anderen. Tussen het driehonderdtal authentieke voorwerpen uit Amerikaanse en Europese musea zitten nog meer replica's en decorstukken. De teksten zijn in drie talen gesteld en de juistheid ervan wordt gegarandeerd door een uitgebreid wetenschappelijk comité. De tentoonstelling is opgedeeld in vier 'bewegingen' van een slinger die de wederzijdse beïnvloedingen symboliseert tussen het Oude en het Nieuwe continent.

First Manhattan
De eerste beweging 'Europees Amerika (1620-1783)' was natuurlijk de kolonisatie door de Europese mogendheden. Bezoekers stappen aan boord van het schip de Mayflower voor een blik op de wereld die de oorspronkelijke passagiers, de Pilgrim Fathers, er aantroffen toen ze in 1620 de kolonie Plymouth stichtten. Ze komen bijvoorbeeld te weten dat indianen hun wigwam met stukken berkenschors bekleedden.

Relatief veel aandacht gaat naar het progressieve Europese gedachtegoed van verlichte denkers als Montesquieu en Voltaire, dat door de Europese nieuwkomers werd geïmporteerd en uiteraard van invloed zou zijn op de Amerikaanse grondwet van meer dan 150 jaar later.

Dat gedachtegoed wordt ook veelbetekenend afgezet tegen praktijken die ermee in tegenspraak waren. Er hangt een prent die voorstelt hoe Peter Minuit, zoon van Waalse protestanten, in 1626 voor een habbekrats het schiereiland Manhattan van de indianen koopt. Aan de hand van de beroemde roman De negerhut van oom Tom wordt het verhaal van de systematische slavenhandel uitvoerig verteld. Doorheen de tentoonstelling worden de bevolkingscijfers overigens nauwkeurig bijgehouden. In een gebied twintig keer zo groot als West-Europa woonden in 1650 ongeveer 50.000 Europeanen, en naar schatting 5 miljoen Indianen. In 1750 waren dat al 1 miljoen Europeanen, nog maar 1 miljoen Indianen en al 250.000 zwarte slaven.

In de tweede beweging staat de negentiende eeuw centraal, de eeuw waarin Amerika echt Amerikaans wordt. Na het einde van de zevenjarige Amerikaanse vrijheidsoorlog in 1783, waarmee de dertien koloniën aan de Oostkust zich losmaken van Frankrijk en Groot-Brittannië, volgt een periode van verzelfstandiging en zelfs isolatie. Omdat Europa af te rekenen heeft met oorlogen, armoede en een bevolkingsexplosie, trekken miljoenen migranten met grote schepen naar Amerika om het immense land uit te bouwen. Met foto's, filmpjes, schaalmodellen en echte interieurstukken wordt de sfeer van de trans-Atlantische reizen opgeroepen. Van de Red Star Line stappen de migranten de skyline tegemoet, terwijl ze welkom worden geheten door het Vrijheidsbeeld, een geschenk van de Fransen voor honderd jaar onafhankelijkheid. Meteen gaan de inwijkelingen aan de slag om het potentieel van goudmijnen, oliebronnen en uitvindingen van Hoover, Colt en Ford te exploiteren of de plaatselijke baseballclub te runnen. Het verhaal wordt alleen verstoord door de Burgeroorlog, die wel de afschaffing van de slavernij inluidt.

Then Berlin
Het lange derde luik behelst de korte twintigste eeuw, van de Eerste Wereldoorlog tot het einde van de Koude Oorlog. In die periode gaan de VS zich met Europa en de rest van de wereld moeien. Willens nillens in eerste instantie, in tweede instantie met bijzonder veel overtuiging. In 1917 stappen de Amerikanen de Eerste Wereldoorlog in, maar het Verdrag van Versailles en de Volkenbond (voorloper van de VN) zijn niet opgesteld volgens de idealistische Veertien Punten van president Woodrow Wilson. Uit de crisis van de jaren dertig trekt Amerika ook beter lessen dan Europa. Knap is de zaal met de grote krantendrukpersen waarop headlines worden geprojecteerd van de oorlog en de crisis op Wall Street, van de sier van Amerikaanse schrijvers in Parijs, van de joodse Europeanen in Hollywood, of van de eerste iconen van de Amerikaanse entertainmentindustrie.

De Amerikanen moeten Europa wel delen met hun tegenstander uit de Koude Oorlog. Een grote zaal met een conferentietafel waaraan je een quiz kunt spelen, is aan die hachelijke periode gewijd. En dan is het tijd voor ontspanning en de stortvloed van culturele exportproducten (Coca-Cola, BMX, Michael Jackson,...) die de wereld hebben veroverd. Besluiten doet de tentoonstelling met de huidige stand van zaken en een bescheiden blik op de toekomst.

--------------------------
Amerika, Dit is ook onze geschiedenis!, een tentoonstelling van het Museum van Europa en Tempora, .
waar: Tour & Taxis, Havenlaan 86C, Brussel.
wanneer: tot 9 mei 2011, maandag tot vrijdag van 9 tot 17 uur. Weekends, feestdagen, schoolvakanties: 10 tot 19 uur.
tickets: tussen 6 en 10 euro.
meer info via 02-549.60.49