Honderd jaar na vreselijke brand in Schaarbeeks gemeentehuis

De brand in het gemeentehuis van Schaarbeek in 1911 is een van de meer spectaculaire rampen van de voorbije eeuw. De gemeente wijdt er een tentoonstelling aan.

Vanuit heel Brussel en ver erbuiten, zo wil de geschiedenis, was de brand van het gemeentehuis te zien, als een rode gloed op een van de heuvels van les faubourgs de Bruxelles. De burgemeester van Brussel kwam zelfs persoonlijk aangesneld om hulp te bieden met zijn brandweerkorps. De binnen- en buitenlandse kranten stonden er vol van, tot in de Verenigde Staten toe.

Schaarbeek was, anders dan vandaag, een welvarende gemeente in volle expansie waar de rijke bourgeoisie vertoefde. Het gemeentehuis, ontworpen door Jules-Jacques Van Ysendyck, moest op maat van het chique volkje zijn. Van Ysendyck zette een gemeentehuis neer in Vlaamse neogotiek, erg in trek in die periode. Kosten noch moeite werden gespaard.

Dat was in 1887. Minder dan 25 jaar later bleek het gebouw de tand des tijds niet al te goed te doorstaan. Stenen vielen naar beneden, de muren vertoonden barsten. Tijdens de restauratie, in de lente van 1911, gebeurde het ondenkbare: het hele gemeentehuis zou in enkele dagen tijd volledig uitbranden.

"Het was paasmaandag. Er was kermis op het Colignonplein, het krioelde van het volk. Om zeven uur 's avonds werd een eerste brandhaard ontdekt," zegt gemeentearchivaris Martine Goldberg. "Na het blussen leek alles onder controle, maar drie uur later brak de brand opnieuw in alle hevigheid uit." Na het bluswerk kwam het parket ter plaatse. Er was kwaad opzet in het spel, er waren brandversnellers gevonden. Op de tentoonstelling in het gemeentehuis van Schaarbeek is te zien hoe die eruitzagen: lege varkensblazen, gevuld met terpentijn, opgehangen boven een kaars die in een hoopje houtschilfers staat.

De pyromaan werd nooit gevonden. De motieven voor de brandstichting bleven een mysterie. Dat voedde alleen maar de speculaties. Het zou leiden tot legendes die tot vandaag voortleven in de volksmond. Volgens sommigen ging het om een jaloerse aannemer die de renovatieopdracht was misgelopen. Anderen verdachten schepen Emile Vandeputte, die in een schandaal verwikkeld was omtrent passieve corruptie. Vandeputte was toen wel al enkele jaren dood, merkt de archivaris fijntjes op.

Er woedde in die dagen een politieke strijd tussen katholieken en liberalen, die elkaar ervan betichtten de brand te hebben aangestoken. Op de affiches voor de gemeenteraadsverkiezingen van het jaar 1911 waren de wederzijdse beschuldigingen niet van de lucht.

De liberalen, onder leiding van burgemeester Auguste Reyers, zouden de verkiezingen winnen en dadelijk aan de plannen voor de heropbouw beginnen. Maurice Van Ysendyck, zoon van de oorspronkelijke architect en niet gespeend van mercantiele flair, bood zich spontaan aan. "Ik heb de oorspronkelijke plannen van mijn vader nog," schreef hij aan het gemeentebestuur.
Het verklaart waarom het interieur nagenoeg identiek is heropgebouwd. Wie de kans krijgt om het gemeentehuis van Schaarbeek te bezoeken, kan moeilijk niet in bewondering staan om zoveel vakmanschap, zelfs al komt de neogotiek naar hedendaagse normen gedateerd over. Houtsculpturen in inlandse eik, gesofisticeerde glasramen en deurbeslag, blauwe steen en stucwerk, wandtapijten, allemaal met de grootste zorg ontworpen door vader Van Ysendyck en uitgevoerd door kunstenaars als Constant Montald en Adolphe Crespin.

Zoon Van Ysendyck liet zich overigens ook niet onbetuigd als architect. Hij voegde aan het U-vormige plan aan de achterkant een uitbreiding toe in Italiaanse neogotiek. De Museumzaal én de majestueuze Lokettenzaal met glazen koepel zijn daarvan het resultaat.

------------------
Tentoonstelling Wedergeboorte van een stadhuis (1911-2011), tot en met 13 januari 2012 in de Museumzaal, Colignonplein; gratis