Kiripi Katembo zoekt de stad in het water

Water is er in dit seizoen volop in de Congolese hoofdstad. Behalve de machtige Fleuve zijn er de met vuilnis overwoekerde afwateringskanalen en de gigantische plassen die overal na elke plensbui ontstaan. De jonge fotograaf en filmmaker Kiripi Katembo Siku (31) ziet er zijn hele stad in weerspiegeld.

G rijs en grauw, met daarin wat vrolijke toetsen. Dat zijn de kleuren van Kinshasa. De half afgewerkte - of half afgebrokkelde - betonnen gebouwen, de kapotte, met stof en afval bezaaide wegen, de sombere Congostroom en de roestige golfplaten vormen de achtergrond; de geel-blauwe taxibusjes, de felkleurige waxstoffen van de mama's, de uit China geïmporteerde plastic troep en de beschilderde winkeltjes zijn de accenten.

Na een urenlange tropische bui komt daar overal de modder bij. En de spectaculaire waterplassen waar behendige taxichauffeurs met veel bravoure door rijden. Ook het domein van de Academie van Schone Kunsten is deze middag modderig en nat. Maar hier geen vale kleuren. De turkooizen gebouwen liggen in een park met hoge bomen en een vijvertje bedekt met zachtgroen kroos. Overal staan beeldhouwwerken, van steen, van hout, van ijzer. Het park is de verzamelplek van jonge Congolese artiesten. Ook op zondagmiddag zijn ze er. Sommigen zitten binnen in het atelier te hakken met hamer en beitel, anderen hebben hun schildersezel tussen de bomen gezet of op de open galerij rond het gebouw.

Ook de fotograaf en filmmaker Kiripi Katembo Siku is hier vaak te vinden. Zijn lievelingsplek is een grasveldje bezaaid met oud ijzer aan de rand van het terrein, achter een met graffiti bespoten barak.

Katembo is geboren in Goma, maar hij woont al jaren in Kinshasa. Hij studeerde aan het departement Visuele Communicatie, een onderdeel van de academie. "Tijdens mijn studie was ik nog niet met foto of film bezig. We kregen vooral grafische vormgeving. Ik schilderde al wel, vooral abstract."

Na zijn studie volgde hij enkele workshops bij docenten van Europese filmscholen. Katembo raakte geboeid door het medium film en begon ermee te experimenteren. Zijn eerste product was Voiture en carton, een filmpje van zeven minuten, gemaakt met heel weinig middelen. Katembo monteerde een goedkope camera op een speelgoedauto en vroeg aan een kind om met het autootje aan een touw door de straten van Kinshasa te lopen. "Als twaalfjarige heb ik zelf vaak rondgelopen met een kartonnen autootje achter me aan. Ik verbeeldde me dan dat ik de chauffeur was. Dat gevoel wilde ik weergeven. En tegelijkertijd wilde ik iets met de stad doen."

Het leverde een - letterlijk - laag-bij-de-gronds beeld van Kinshasa op. Je ziet geen koppen, geen gebouwen, wel zand en stenen, zwerfvuil, een bal, rondspringende kindervoeten, soms bloot, soms in slippers. Katembo maakte meteen duidelijk dat hij zijn complexe stad graag vanuit een geheel eigen perspectief bekijkt.

Het filmpje werd opgemerkt en vertoond op het Pocket Films-festival in het Centre Pompidou in Parijs. Later was het ook op CNN en andere zenders te zien. Kiripi Katembo kreeg zin om zich te verdiepen in video. Iets later kwam daar ook fotografie bij. Ook nu weer was zijn omgeving, de stad, het onderwerp. "Maar er is zoveel in de stad: de mensen, de gebouwen, de auto's, de muggen, het afval, ze moeten de stedelijke ruimte delen. Hoe kon ik het hele plaatje tonen? Ik ben daarom het water gaan gebruiken, ook een onderdeel van de stad. In de spiegelingen zag ik alles verenigd. En het water hielp ook om de bevolking te fotograferen. De mensen hier zijn er niet altijd tuk op om gefotografeerd worden. Of ze willen geld. Via deze omweg, de weerspiegeling, kon ik hen op een heel natuurlijke manier in beeld brengen. En gek genoeg was hun blik vaak nog directer, nog dichterbij."

De foto's zijn een combinatie van de weerspiegeling en wat er zoal op het wateroppervlak ronddrijft. Vaak worden ze ondersteboven getoond. Die aanpak leidt tot bijzondere, soms bevreemdende beelden. Verzacht door de reflectie van het water en ontdaan van hun gebruikelijke connotatie zijn modder, muggen en bagger niet langer afstotelijk. Katembo maakt er poëtische schilderijen van, waar soms zelfs een penseelstreek op lijkt te staan.
Enkele van de foto's uit deze reeks, die Katembo Un regard genoemd heeft, werden al getoond op de fotografiebiënnales Picha in Lubumbashi en Afrikaribu in Kinshasa, maar in het buitenland waren ze nog niet te zien. De KVS toont er nu zestien, onder de noemer Uit het moeras. Ze worden afgedrukt in verschillende formaten, klein, middelgroot en heel groot.
Intussen is Katembo al volop bezig met andere projecten rond foto en film. Hij werkt aan een film over de 'andere kant' van het leven van een sapeur. Voorts bereidt hij een productie voor waarin hij het volledige traject van maïs zal volgen, van het zaaien ergens in Noord-Congo tot op de plaats waar het opgegeten zal worden. En hij denkt na over een multime­diaal project rond Patrice Lumumba. "Ik wil zijn leven reconstrueren aan de hand van een fotomontage met dubbelgangers. Het is de bedoeling om langs te gaan in alle gebouwen, op alle plekken, in elk land waar Lumumba geschiedenis schreef."
Grote plannen, dus. Nochtans is het leven van een kunstenaar in Kinshasa niet simpel. "In Congo zijn je ouders niet bepaald opgetogen als je vertelt dat je kunstenaar wilt worden. Zo ging het ook bij mij. Mijn vader begreep het niet, mijn moeder wel. Zij is dan ook een kunstenares, zonder dat ze het beseft weliswaar; ze is bezig met breiwerk. Inmiddels is mijn vader wel bijgedraaid. Hij begrijpt dat je met kunst een en ander kunt aankaarten en veranderen."

Het regime werkt niet mee. "Je kunt hier pas sinds een maand of twee vrij fotograferen in de stad. Vroeger moest je voor elke foto op een openbare plek toestemming hebben. Waarvoor uiteraard betaald diende te worden, vijftig dollar per maand." En van je kunst te leven is helemaal moeilijk. "Subsidies bestaan hier niet. President Kabila heeft vijf chantiers bedacht waarmee hij Congo en de Congolese bevolking wil opstoten in de vaart der volkeren: wegen, onderwijs, water en elektriciteit, gezondheid en werkgelegenheid. Kunst is daar dus niet bij."

----------------------------------------

Uit het moeras, foto's van Kiripi Katembo Siku, van 3 maart tot en met 21 april in de KVS. Vernissage op 4 maart om 18 uur met korte film en videoportret van Katembo