Niet-westerse moderniteit in Tervuren

Het Museum voor Midden-Afrika (KMMA) organiseert zondag zijn zevende Afrikadag. Het thema is ‘moderniteit’, naar aanleiding van de tentoonstelling Fetish modernity. Die laat zien dat moderniteit en het Westen niet per se samenvallen...

F etish modernity is de nieuwe middelgrote tentoonstelling van de KMMA die naast de vaste collectie wordt getoond. Het is ook een nieuwe stap in de zelfreflectie die het mu­seum in de eenentwintigste eeuw in gang heeft gezet. De reizende tentoonstelling daagt het clichédenken uit waaraan de etnografische musea in het Westen zich in het verleden bijna allemaal bezondigden.

Fetish modernity is het resultaat van een samenwerking tussen elf Europese etnografische musea in het kader van het project Ethnography museums and world cultures, dat eigen topstukken confronteert met werk van hedendaagse kunstenaars en audiovisuele installaties. Vergeet niet om bij elke module de geplastificeerde bijsluiter te raadplegen voor het verhaal bij elk tentoonstellingsobject.

Boksen met Jezus
De titel Fetish modernity zet niet toevallig twee termen naast elkaar die in tegenspraak lijken. Volgens de gangbare opvattingen in het Westen is moderniteit haast per definitie een westerse verworvenheid, die tegenover 'het geloof' 'de wetenschap' plaatst, tegenover 'het primitieve' 'de beschaving', of tegenover rurale tradities de industrialisering en de techniek van de steden. Fetisjisme behoort in die visie duidelijk tot een wereld die de moderniteit nog niet is binnen getreden.

Dat standaardschema leidt natuurlijk tot clichédenken, en het veronachtzaamt bepaalde fenomenen en tendenzen. Wat bijvoorbeeld als in het Westen de moderniteit tot een fetisj wordt, en als het fetisj van de traditionelere beschavingen de moderniteit betreft? De stelling die de tentoonstelling verdedigt, is dat moderniteit een dynamisch proces van alle tijden en continenten is: het algemene verlangen naar wat nieuw en anders is, leidt tot een stroom van creatieve kruisbestuivingen en zo tot nieuwe hybride objecten en gebruiken.

Eerst worden nog eens de clichés getoond. In een kijkkast liggen westerse prullaria of cultuurobjecten die hele beschavingen reduceren tot trossen bananen of kromzwaarden. Marina Cox fotografeerde van rijzige Afrikaanse krijgers met speren... in een Brussels park: dat levert exotische foto's op.

Tegelijk zijn er ook objecten gemaakt voor de niet-westerse markt, die ontsnappen aan de clichés: Congolees bestek daterend van voor 1885, of een negentiende-eeuws magnetisch kompas uit China.
De module 'Tussen woord en daad' wijst er bovendien op dat ook in die streken die wij niet zo goed kennen, er een groot grijs gebied ligt tussen de theorie omtrent de tradities en de praktijk. Een idee dat we bijvoorbeeld in de discussies over het dragen van de tentoongestelde boerka in het achterhoofd kunnen houden.

Opzienbarend is ook de poster uit een zogenaamd ultrachristelijke Afrikaanse kerk, die een stripverhaal afbeeldt waarop Jezus in een ware boksmatch Satan tegen de grond mept.

Mobiel tot in de kist
Ook in het uitgebreide hoofdstuk 'Verlangen naar moderniteit' komen vele paradoxen naar boven. Enerzijds uit dat verlangen zich in het Zuiden soms in een absurd aandoende mix van traditie en moderniteit. Het meest in het oog springende stuk is in dat opzicht wel de doodskist in de vorm van een gsm: een aberratie van de Ghanese traditie die sinds de jaren 1930 doodskisten de sociale status, het beroep of de verlangens van de overledene wil laten reflecteren. Ook de foto van een traditioneel geklede Papoea die een dvd-schijfje als neusversiering gebruikt, is opzienbarend.

Anderzijds verlangt onze 'moderniteit' er ook naar om het exotische en traditionele te integreren of te herstellen. Een designerwaterpijp, of het designerkrukje van de Italiaanse ontwerper Matteo Thun naar het model van de krukjes van de Ghanese Asante zijn daar voorbeelden van. Westerse skateboards met afbeeldingen van Apache-indianen vertonen dan weer opvallende gelijkenissen met de oorlogsschilden uit Papoea-Nieuw-Guinea die de westerse stripheld Phantom afbeelden.

Helaas is er niet alleen sprake van uitwisseling, maar soms ook van regelrechte uitbuiting, waarbij het Westen dan gemakkelijkheidshalve zijn moderne ideeën over universele rechten even vergeet. Het hoofdstuk 'Vraatzuchtige moderniteit' is dan ook schrijnend. De getoonde koelbox voor het transport van menselijke organen spreekt voor zich. De mooie handgemaakte ladders uit het Museum voor Etnografie in Stockholm blijken te hebben gediend om in Marokko over de muur naar de Spaanse enclave Melilla te klimmen. En foto's van Marie Baronnet uit de reeks 'Crossing the line' tonen een grensgebied tussen Mexico en Texas, waar slipjes van verkrachte meisjes de stille getuigen zijn van het 'tolgeld' dat daar geëist wordt.

----------------------
Fetish modernity - Iedereen modern, nog tot en met 4 september in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA), Leuvensesteenweg 13, 3080 Tervuren.
Dinsdag tot en met vrijdag van 10 tot 17 uur, zaterdag en zondag van 10 tot 18 uur.

Met een kaartje voor de permanente tentoonstelling (4 euro) kunt u ook Fetish modernity bezoeken. Elke laatste zondag van de maand kan dat overigens ook met een gids