The Power of Fantasy: ijzersterke selectie Poolse kunst

'The Power of Fantasy' is een van de zwaartepunten in de rijke programmatie van het Poolse voorzitterschap van de Europese Unie. Deze groepstentoonstelling brengt een uitgelezen selectie van hedendaagse Poolse kunstenaars samen, aangevuld met een paar moderne sleutelwerken. Het is tevens een van de grootste overzichtstentoonstellingen van Poolse kunst in het westen tot op heden.

Poolse hedendaagse kunst doet het uitstekend. Kunstenaars zoals Mirosław Bałka (onder meer bekend door zijn duistere container in de Turbine Hall in Tate Modern), Wilhelm Sasnal (die in zijn gestileerde schilderijen de Poolse geschiedenis onder de loep neemt) of Robert Kusmirowski (die 'vervalsingen' maakt van historische artefacten en locaties) zijn niet weg te denken uit het internationale kunstcircuit.

In het begin van de 21ste eeuw had men het zelfs even over een hype. De curator Michal Wolinski - die we een tijd terug over een Żywiec biertje ontmoetten in Warschau - verwoordt het treffend: "Deze kunst is gewoon veel te goed om zomaar een hype te zijn."

Een nationale kunstscène laat zich niet zomaar samenvatten in een paar etiketten maar uit de Poolse kunst spreekt toch een vorm van urgentie die het soms ontbreekt in het door sterdom en vlug geld geobsedeerde westen. Wolinski: "We proberen een markt te ontwikkelen, maar op onze eigen manier. We hebben hier bijvoorbeeld niet echt kunstbeurzen omdat dat dat hier niet zo goed werkt en er minder verzamelaars zijn."

De meeste kunstenaars uit The Power of Fantasy zijn van de generatie die hun jeugd hebben doorgebracht onder het zogenaamde communistische juk en volwassen werden in een land dat de vrije markt leek te omhelzen. Het is die spanning tussen beide wereldvisies die de Poolse kunst - die ook binnen het voormalige Oost- Europa een voortrekkersrol vervult - zo boeiend maakt. Kunst heeft vanouds een kritisch potentieel in Polen en fungeert dan ook als platform voor reflectie veeleer dan als statussymbool. Zofia Machnicka - een van de drie curatoren van de tentoonstelling - verklaart het als volgt: "Kunst was voor ons altijd een plaats waar we ons konden uitdrukken. Dat konden we niet vrij doen en daarom gebruikten we fantasie en humor."

De kracht van de verbeelding
Die notie van verbeelding is een essentieel thema in deze tentoonstelling. Machnicka: "Verbeelding heeft Polen geholpen om zich te verzetten tegen de verdrukkers in de 19de eeuw en de absurditeit van het dagelijkse leven onder het communisme."

Een gefantaseerde visie op het dagelijks leven blijkt bijvoorbeeld uit de manier waarop Julita Wójcik en Jarosław Kozakiewicz omgaan met de troosteloze, communistische woonblokken. Wójcik kopieert de structuur van zo'n gebouw voor een breiwerk terwijl Kozakiewicz ze laat overgroeien met vegetatie. Naast het thema van de fantasie is de tentoonstelling opgebouwd rond onderwerpen zoals Rebels & Martyrs en We Could be Heroes, stuk voor stuk thema's die nauw verbonden zijn met de Poolse 'ziel'.

Opvallend daarbij is hoe het verleden doorleeft in het heden. Een hele generatie kunstenaars herontdekte hun recent verleden dat voordien nog gehuld was in stilzwijgen en onduidelijkheid. Igor Krenz maakte een re-enactment van een opmerkelijke gebeurtenis tijdens het communistische regime. In 1985 slaagde een groep Solidarność- activisten erin om met eigen middelen de officiële staatstelevisie te 'hacken'. Ze projecteerden stukken tekst bovenop de reguliere beelden waarin ze de bevolking opriepen tot protest. Na een tweede keer werden de activisten uiteindelijk gearresteerd. Krenz ziet de video als een manier om het recente verleden van op afstand te bekijken: "Het werk functioneert eigenlijk op twee niveaus. Enerzijds binnen het hedendaagse kunstveld, waar de film al werd vertoond van Bilbao tot New York. Anderzijds is het een soort document over de geschiedenis van Polen."

Grenspost
Ook Zbigniew Libera staat stil bij de nationale geschiedenis en hoe die doorleeft in het heden. Hij gaat - in de stijl van panorama's van historische schilderkunst -dagelijkse taferelen ensceneren die refereren aan sleutelmomenten uit de geschiedenis. Zo is zijn foto van een groep fietsers die een hek verplaatst gemodelleerd naar die van Duitse soldaten die in september 1939 een grenspost afbraken. In Bozar toont hij een foto van mensen die een post- apocalyptisch gebied verlaten. De foto verwijst naar het einde van de Tweede Wereldoorlog, toen Polen een kruispunt werd van emigratiestromen.

De radicale transformaties die de Poolse maatschappij heeft doorgemaakt sinds 1989 en haar repercussies op het dagelijkse leven worden meermaals aangekaart binnen de hedendaagse kunst. Piotr Uklański illustreert die overgang van een collectivistische naar een individualistische maatschappij in een foto diptiek. Hij liet 4.000 soldaten volgens een strakke choreografie de letters Solidarność uitbeelden. In de foto ernaast loopt iedereen uit elkaar waardoor de betekenis verloren gaat. Uklański verwijst naar het protest van de Solidarność-beweging en contrasteert die met de onvrijheid van het communisme en het egoïstische individualisme van het kapitalisme.

Het werk is kenmerkend voor de houding van heel wat Poolse kunstenaars: ze plaatsen twee systemen op kritische wijze tegen elkaar en illustreren de tekortkomingen van beide zonder partij te kiezen. Vergelijkbaar zijn de 'sociale sculpturen' van ł Althamer. Hij probeert de sociale erosie te herstellen door te werken met mensen uit zijn wijk, een ietwat achtergestelde buurt van Warschau. In 2000 slaagde hij er na vele gesprekken in om bewoners van een gigantische woningblok het licht te laten aansteken in een aantal appartementen om zo het getal 2000 op de gevel van het gebouw te toveren. Het gaat daarbij niet alleen om het eindresultaat, maar het hele proces om een gemeenschappelijk doel te bereiken.

Aliens
The Power of fantasy mag dan wel nogal wat werken bevatten die verwijzen naar het bewogen verleden, het ontbreekt de tentoonstelling evenmin aan humor. Een aantal kunstenaars speelt op ludieke wijze met de clichés rond de Poolse identiteit. Marcin Maciejowski geeft in zijn schilderijen het dagelijkse leven weer van de nieuwe (lagere) middenklasse. Zo beeldt hij in een schilderij een man in trainingspak met de Poolse nationale kleuren af naast een vrouw met een fout kapsel.

De vroeger vermelde Paweł Althamer gaat nog een stap verder door te spelen met de westerse blik op zijn land - die vaak niet gespeend is van exotisme. In 2009 - 20 jaar na de eerste democratische verkiezingen - vloog hij in een gouden vliegtuig met een groep mensen uit zijn wijk in gouden pakjes naar Brussel. Met hun vreemde pakjes dreven de Polen de spot met de hen toegeschreven alien-status en fungeerden tegelijk als brengers van goede hoop. Het is een luchtig en absurd werk dat het, zoals zo vaak bij Poolse kunst, evenmin aan betekenis ontbreekt.

-------------------------
The Power of Fantasy
wanneer: tot 18 september 2011 - dinsdag > zondag van 10.00 > 18.00 uur (donderdag tot 21.00 uur)
tickets: 6/8 euro
waar: Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, Brussel - 02-507.82.00 - info@bozar.be