Sculpturenweelde aan Armand Steurssquare

Bijna een kwarteeuw al. Zolang organiseren Michel en Myriam Delabaye-Goeminne met de vzw Les Amis du Square Steurs een jaarlijkse expositie voor hun deur. Met hedendaagse tuin- en parksculpturen van de beste Brusselse, Belgische en uitheemse kunstenaars. “Niemand in de wijk wil het event missen,” klinkt het uit de keel van het ouderlingenpaar.

Was het project van de spoorweglijnen uit de negentiende eeuw anders getekend, dan was er nooit een Square Steurs geweest. Heel wat politiek gebakkelei tussen de stad Brussel, Sint-Joost en Schaarbeek had er na veertig jaar toe geleid dat de spoorweg (die er nu onder loopt, JMB) een paar keer verlegd werd en er uiteindelijk een tunnel van gemaakt werd. Begin Eerste Wereldoorlog werd de eerste 50 meter overkapt door de Duitsers. Nadien was er geen geld voor het vervolg. Pas in 1930 voorzag toenmalig liberaal minister van Verkeer Maurice August Lippens de fondsen. De gemeente stelde prompt architect Eugène Dhuicque (1877-1955) aan voor het plantsoenontwerp. Dhuicque had faam behaald door zijn school Anneessens en de ‘Bananenblok’ in de Dansaertstraat.

Waarom de square de naam Steurs draagt, is eigenlijk het eerste verhaal. Armand Steurs was advocaat van het Hof van Beroep en burgemeester van Sint-Joost-ten-Node van 1885 tot 1899. Als voorzitter van de Intercommunale Brusselse Watermaatschappij had hij werk gemaakt van waterbevoorrading van de stad. Het water uit het bekken van de Bocq (die in de Condroz op 305 meter hoogte ontspringt) tot in de toenmalige periferie van Brussel-Stad gebracht. De watermaatschappij en architect Dhuicque wilden dit eren. Met een monument in een parkje en omringende beeldhouwwerken die het levenswerk van de watermaatschappij symboliseren. Enderzijds is er De Bron, van Juliaan Dillens: een vergulde bronzen vrouw die een vis uit de Bocq vangt. Anderzijds De inspanning van Guillaume Charlier: een monolitisch blok in graniet van Zinnik, dat de zware werkzaamheden looft.

Nog geen halve eeuw ging het goed met de romantische square in vier grote parterres afgezet met haagjes. Begin jaren 1980 lagen het plantsoen en zijn constructies er reeds als een ruïne bij. De twee fonteinen waren stuk. Het monument De bron was weggehaald naar het gemeentehuis. Kleine criminaliteit tierde er alom. In die tijd lag er nog een straat door en rond het plein, dat ’s avonds rodeo’s aantrok. Toen kwamen Michel Delabaye en Myriam Goeminne, een kunstminnend duo, er wonen… “Omdat we ons huis in een sneeuwwinter kochten, zagen we niet hoe de square er echt bij lag,“ beginnen de senioren hun verhaal. “Eerst dachten we het pand meteen terug te verkopen, met al die ellende voor de deur. Maar we beslisten om voor een revovatie van het plein te pleiten en de buurt te mobiliseren.”

Geen Maalbeeksnelweg
Het was toenmalig Brussels staatssecretaris Jean-Louis Thys (PSC), die uiteindelijk een subsidie voorzag om het plein aan te pakken. In 1984 stelde Delabaye een eigen ontwerp van nieuwe square voor, die de twee gedeeltes versmolt. Op die manier zou een ander project, waarvan de square de gevolgen zou slikken, in de kiem worden gesmoord. Er werd nu eenmaal geopperd om de Lambermontlaan te ontdubbelen en een snelle verbinding te maken van de Berenkuil tot de EU-instellingen. “Onze strijd voor een park uit één stuk droeg bij tot het voorkomen van die ‘Maalbeeksnelweg’ door Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node,” glundert Delabaye. “Daar had Guy Cudell (PS-burgemeester van 1955 tot 1999, red.) wel oren naar. Verder wou Jean-Louis Thys een aanlegsubsidie toekennen, op voorwaarde dat er een hek en poorten rond het park kwamen. Om vandalisme te voorkomen. Een te late omheining rond het park Tenbosch, had hem dat lesje geleerd.”

Delabaye: “Burgemeester Cudell had geëist dat de hekken door smeedijzergieterij Alexandre vervaardigd zouden worden. Maar de wijkbewoners wilden geen ‘gevangenishekken’. Op een weekend zijn we dan alle openbare gebouwen, ambassades en parken met hekken gaan bekijken, en hebben we alle maten opgenomen. Gevolg was dat we hekken op mensenmaat kregen. Het was landschapsarchitectenbureau Pechère die het park à l’identique hertekende, vertrekkend van de oorspronkelijke ontwerpplannen uit 1930 van Eugène Dhuicque (1877-1955). De plannen had ik na veel zoekwerk teruggevonden in archieven.”

Door een en ander ontstond het idee van een actieve vzw Les Amis du Square Armand Steurs.

Goeminne: ”De vzw kwam er op 2 april 1987 met de bedoeling wijkactiviteiten te kunnen organiseren. Het begon met klassieke concerten en dans, zodat het kleine grut de smaak te pakken kon krijgen om zich in te schrijven in de academie. Het idee evolueerde naar hedendaagse monumentale sculpturen. Ook daar kon de buurt wat van leren. Want kunst van diverse origine, of het nu van Vlaamse, Marokkaanse, Turkse of Afrikaanse artiesten is, is een bindmiddel tussen gemeenschappen.”

Delabaye: “In 1993 hebben we het thema van de Monumentendag, IJzer en Glas, gebruikt voor een eerste expositie van een maand na het zomerreces. Wie die eerste editie mee promootte was de NMBS, die bij geleide treinritten naar de expo verwees telkens de trein in de tunnel onder de Square Steurs reed. Dat kwam omdat we twintig meter treinsporen in het park hadden gelegd om er ook een wagonnetje op uit te stallen.” De eerste tentoonstelling groepeerde kunstenaars als Thierry Bontridder, Bob Van der Auwera en Hubert Verbruggen. Regelmatig zijn zij ook teruggevraagd. Voor de editie van 2016 komen deze meesters terug, ditmaal met leerlingen of volgelingen van hen. Nathalie Joiris, die in de wijk woont, neemt deel met een monumentaal werk. Verder de jonge Damien Moreau, die veel voor openbare ruimtes heeft gecreëerd. Ook Anderlechtenaar José Sahagun, van Spaanse origine en docent beeldhouwwerk en de Marokkaanse Fatima Talbaui van de Academie van Sint-Joost participeren. Haar werk Bloemetjes buiten zetten, een hele sliert bloemconstructies op een rij, was al met veel succes te zien op de biënnale in Pepingen. Samen komen er twaalf monumentale werken, waarvan vier van vrouwelijke kunstenaars. De organisatoren zorgen voor het vrachtvervoer van de werken, de verzekering en de bewaking door vrijwilligers. De gemeente en de Franse Gemeenschapscommissie geven steun.

Goeminne: “Als omkadering ontvangen we een maand lang heel wat scholen (uit Sint-Joost, Schaarbeek, Elsene, Brussel, Molenbeek,…), zodat kinderen een introductie krijgen over hedendaagse kunst. Daar kijken de kinderen van vreemde origine uit Brussel echt naar uit. Ze ‘ontdekken’ er bijna jaar na jaar de actuele kunst, terwijl ze daar anders geen interesse voor hadden. ’s Avonds zien we ook kinderen verwonderd kijken naar al die kunst – en soms stelt me er eentje de vraag: ‘Weet u daar meer over, want ik begrijp het niet goed?” Vandaar dat we het project willen volhouden.”

Thierry Bontridder

Onder de exposanten bevindt zich ook Thierry Bontridder (60), met zoals steeds monumentaal werk (hier de ‘blauwe engel’ die er vorig jaar stond). “Mijn bouwproces om een sculptuur te maken start altijd bij een droombeeld. Daarin concipieer ik alle vormen. In mijn hoofd werk ik ook de materialen uit, allemaal heel complex. Met de jaren ken ik de beperkingen van elk materiaal, anders haal ik er een ingenieur bij die de krachten en stabiliteit berekent. Zo wordt alles altijd als een blootgelegd skelet uitgewerkt, een soort ruggengraat die zich veruiterlijkt.”

Bontridder stelt Plissement tentoon, een werk uit de reeks die bij de nieuwe verkaveling Stallestraat/Dieweg pronkt.

Armand Steurssquare. Tot 25/9 van 10 tot 18u (gratis) met Thierry Bontridder, Annie Brasseur, Philippe Cardoen, J.P.B., Nathalie Joiris, Damien Moreau, José Sahagun, Fatima Talbaoui, Turkan Eryoruk, Bob Van der Auwera, Adrien Versaen, Hubert Verbruggen. Meer info op www.amis-square-steurs.net