Xaveer De Geyter Architects: Symboliek voor de 21ste eeuw

“Een tentoonstelling moet niet gemakkelijk zijn.” Dat zegt Xaveer De Geyter (56) over de retrospectieve XDGA_160_EXPO, zijn kwarteeuwportret in het architectuurcentrum Civa, waar de media al een maand over berichten. Slim, want dolers zonder interesse in de zingeving van stedelijke vormontwikkeling bedanken best voor de 10 euro entree. Denkers en dromers van publieksvriendelijke, symboliekvolle stadsarchitectuur daarentegen, hebben er een hele kluif aan. En krijgen bouwstenen aangereikt om alles te begrijpen. Van de Coovi-keukentoren tot het ‘opgetilde asfalt’ van de Schumanrotonde.

I edere architect die zijn bureau-ijver wil slijten, pakt graag uit met een boek en een tentoonstelling. Het Brussels bureau XDGA heeft een kwarteeuw gewacht om een werkoverzicht te bieden. Dat gebeurt nu aan de hand van 25 maquettes, uitgestald op evenveel Kandinsky-witte consolen – opgesteld als kariatiden met kroonsculptuur – in de grote zaal van het Civa (zie kaderstuk). Het zijn stuk voor stuk genummerde maquettes van bouwopdrachten in binnen- en (vooral) buitenland, die trouwens in vele gevallen niet gerealiseerd werden. Het maakt de tentoonstelling prikkelend interessant. Een goede architect is visionair, getuige de euro die in twee breekt als auditoriumconcept op de Schumanrotonde (“twee helften die uit het asfalt gelicht worden”) nog vooraleer sprake was van de eurocrisis. XDGA_160 pakt ook uit met de wedstrijdopdracht die men als architectenbureau niet heeft gehaald. Dit heeft niets te maken met de obstinate negatie van de juiste keuze. Want elk bouwwerk is tijds- en plaatsgebonden, als het functioneel moet zijn. Na het niet-functionele Justitiepaleis van stadsarchitect Joseph Poelaert in de negentiende eeuw krijgt Brussel deze eeuw nieuwe symboolankers, met het Schuman- en Rogierplein opnieuw ingetekend door XDGA, ditmaal volop rekening houdend met de gebruiker.
En symbolen heeft XDGA zeker op de tekentafel gehad, leert een wandeling door de expo. De grote denkoefening voor de heraanleg van openbare ruimte boven de Noord-Zuidverbinding, tussen de Brusselse kathedraal en de Koninklijke Bibliotheek (1997). De inzending voor het Museum Aan de Stroom (MAS) in Antwerpen (2000). Het historische referentiekader voor een nieuwe site op het ondergrondse winkelcentrum en metrostation Les Halles in Parijs (2004). De aankleding van het Flageyplein (2005). Of de afvalwedstrijd voor heraanleg van de Wetstraat, zeker omdat deze bouwstrook aansluiting vindt bij de rotonde van Schuman, dus beter aan XDGA was toegekend voor een grotere uniformiteit in deze stadswijk. Gemiste kansen allemaal.

In de vorm van een grote pépinière – hier gezien als een ideëenkweekbak – ligt alle literatuur over de gerealiseerde en niet gerealiseerde projecten voor het grijpen, achteraan in de zaal. Het zorgt voor het achtergrondverhaal bij het luchtig-minimalistische maquettenkwartier, en leert denken over plannen maken. Elk bakje refereert aan een nummer, elk nummer aan een project, maquette, publicatie, dossier, stadsontwikkelingproject – vandaar ook XDGA_160 voor de expo en XDGA_161 voor het boek.

Voor de tijdslijn en de denkvisie van het bureau XDGA (gesticht in 1988) is er het kunstboek, geschreven door De Geyter en Christophe Van Gerrewey, die zich baseerden op een selectie van positieve berichtgeving en interviews die in de pers verschenen. Een turf waarin 35 projecten voor een aha-erlebnis zorgen: van de masterplannen voor Sint-Petersburg (Baltic Pearl) en Monaco (uitbreidingsgebied), de Chassé Park-appartementsblokken in Breda en de campusaanpassingen in Brugge en Gent tot private villa’s, de geliefde kwarteleitjes die elke architect graag legt.

Coovi-toren
Brussel krijgt stilaan zijn symboliek van XDGA, die met geduld heeft gestreden om in de complexe en versnipperde bouwtoelatingsprocedures voet aan wal te krijgen. “Om een project in Gent uit te voeren, heb je ook tien jaar nodig,” relativeert De Geyter. “In Brussel blijft het complex werken door de verspreiding van de beslissingsniveaus en instanties. Voor het Rogierplein in Sint-Joost-ten-Node is het rekening houden met de gemeente, het Gewest, Beliris (federaal/gewest) en de MIVB (metrostation Rogier). Maar voor Les Halles in Parijs is het ook letten op het ondergrondse programma, het publiek transport, het bovenplein en de betrokken functies van de publieke ruimte van de stad. Rogier heeft als plein bovendien het probleem dat er geen kubieke meter grond onder ligt, waardoor de stereotiepe bomen in bakken weer de evidentie zouden zijn. We lossen dit op door toch een groene strook langs de straat aan te brengen, terwijl de hotelfuncties, buslijnen en het stationsverloop van de mensen een nieuwe dynamiek krijgen. We refereren aan het volksverloop van het oude Noordstation dat hier ooit stond.”

De kleine maquette maakt alles nu al levend. Over zijn werkmethode is De Geyter ook duidelijk: “We stellen alles in vraag. Analyseren in de diepte. Gaan op grote en kleine schaal vergelijken. Bekijken het voorgevormde idee met het hele team architecten, soms ook met sociologen (VUB-professor Eric Corijn). En met landschapsarchitect Michel Desvigne, omdat hij van de weinigen is die niet frivool is, maar sterk stedenbouwkundig denkt. Op basis van die analyse komen nog meer ideeën en uiteindelijk de overtuiging die nodig is voor elk goed concept.” De keukentoren voor de cursussen in campus Coovi (Anderlecht), die als een twin tower spiegelt aan het klassiek modernisme van Coovi-bouwheer Antoine Courtens, staat als een scheur in de lucht naast de Ring. Sterk en ‘s nachts solitair als lichtende vuurtoren, die promo maakt voor de overheidsfunctie ‘onderwijs’ tot in de nacht. “Er is nog heel veel plaats langs de Ring, waar alleen private bedrijven hun brands gretig zichtbaarheid geven, en gratis. De overheid zou daar zelf ook gebruik kunnen van maken.” Sinds XDGA de Coovi-toren bouwde, kent iedereen opnieuw de (avond)school.

XDGA_160_EXPO Xaveer De Geyter Architects, nog tot 26/01, Civa, Kluisstraat 55, Elsene. Open van dinsdag tot zondag van 12u tot 18u. Toegang: 5 tot 10 euro, gratis -18 jaar. Boek: XDGA_161_BOOK, Lannoo Publishers, 351 blz. Info: 02-642.24.50, www.civa.be