Jamila Zbanic over Na putu

Voor wie eraan twijfelde: Jasmila Zbanic is geen eendagsvlieg. De Bosnische regisseur won in 2006 vrij onverwacht de Gouden Beer op het Filmfestival van Berlijn, maar bevestigt nu haar talent met Na putu (On the path). Opnieuw verbindt ze een groter, actueel thema en de toestand in Bosnië aan een zeer concreet verhaal zonder dat het geforceerd overkomt.

Het geluk van een jong koppel wordt bedreigd. Luna raakt maar niet zwanger. Amar drinkt te veel en verliest zijn werk. Via een oude makker uit het leger komt hij terecht bij de wahabieten, een fundamentalistische moslimgemeenschap die geïsoleerd leeft van de wereld. Amar ziet er het licht. Voor Luna gaat het licht uit. Dat Amar steeds strikter de verregaande geloofsregels volgt, plaatst haar voor een moeilijke keuze.

Pijnlijk is de weigering van de orthodoxe vriend om Luna de hand te schudden. Of verkijk ik me nu op een detail?
Jasmila Zbanic: Het gaat om meer dan een gebaar. Het is een complexe mix van cultuur, traditie, religie, relaties die maakt dat die man weigert de hand van een vrouw te schudden. Het overkwam mij! Ik was razend. Ik leef in 'Europese' omstandigheden. Groeten is een conventie waar je niet bij nadenkt. Je geeft elkaar de hand. Als kunstenaar moet ik conventies in vraag durven te stellen. Maar nu was ik de conventie plots aan het verdedigen en was ik kwaad op degene die de conventie wilde aanpassen. Kort nadien brak de varkensgriep uit en bleek de conventie om elkaar de hand te schudden nog eens ongezond ook.

Keurt u dan goed dat mannen weigeren u een hand te geven?
Zbanic: Nee, ik wil alleen maar zeggen dat er verschillende perspectieven mogelijk zijn. De film probeert de kijker te confronteren met perspectieven die soms lijnrecht tegen onze ideeën ingaan. Het bevalt me niets dat we er zomaar van uitgaan dat onze visie en onze gewoontes automatisch de juiste zijn. Dat is gevaarlijk.

We moeten niet te snel afkeuren. We moeten eerst een manier vinden om naast elkaar te leven. Vroeger was het gemakkelijk in Bosnië: iedereen reikte elkaar de hand. Maar de wereld veranderde, we maakten een oorlog mee. En nu zijn er groepen die geen handen meer willen geven aan vrouwen. Wat moeten we doen? Ze ertoe verplichten? Of dat respecteren en in ruil vragen dat zij ons respecteren?

Na putu is een zeer genuanceerde film. Amar vaart wel bij de fundamentalisten, maar hij houdt wel geen seconde rekening met Luna.
Zbanic: Overtuigde gelovigen vinden bijna altijd dat jij het met hen eens moet zijn. Ze vinden altijd dat jij een stap moet zetten in hun richting en niet omgekeerd. Is liefde sterker of zwakker dan een identiteit, een structuur, het gevoel tot een groep te behoren? Die vraag houdt mij bezig. In mijn land begonnen mensen elkaar te doden. Waarom? Omdat iemand geen Serviër was? Ideologie was plots belangrijker dan menselijke relaties! Wanneer beslist je geloof wat je moet doen?

Luna toont aanvankelijk begrip. Ze steigert pas wanneer zijn geloofsregels ook haar doen en laten dreigen te bepalen.
Zbanic: Precies. Er ligt een derde in het echtelijke bed. Een derde die hun zegt wat ze wel en niet mogen doen. Wanneer ze mogen vrijen. Wat voor leven ze moeten leiden. Die inmenging kan ze niet tolereren. Het is best mogelijk dat ze een oogje dicht zou knijpen voor Amars gedrag en zijn teruggevonden geloof, maar niet onder die omstandigheden.