'Tomboy' toont verborgen wereld van de kinderen

Het zal de Engelskundigen onder ons niet verbazen dat Tomboy een jong meisje ten tonele voert dat zich als een jongen gedraagt. Maar het is geen themafilm, verre van. Céline Sciamma weet een grote waarachtigheid te combineren met de luchtigheid en de sensualiteit van zomers zoals we ze niet meer mee maken omdat we te groot geworden zijn. Gesprek met een jonge vrouw die voor frisse wind zorgt in de Franse cinema.

Die tienjarige Laure is nieuw in de buurt en wordt voor een jongen aanzien. In plaats van weg te kwijnen op het appartement zou ze ongestoord kunnen ravotten, voetballen en van de zomer genieten. Daar moet de doener geen twee keer over nadenken. Binnen is ze Laure, buiten Michaël.

Regisseur en scenarist Céline Sciamma bevestigt al het goede dat van haar verwacht werd na Naissance des pieuvres. Ze toont hoe identiteit mee bepaald wordt door wat de andere ziet en wil zien zonder dat het zwaar wordt. Ze dompelt je onder in de zomer, in de verborgen wereld van kinderen die al groot genoeg zijn om er alleen of samen op uit te trekken. En zich aan de eerste voorzichtige zoen wagen.

Synchroonzwemmen

Zullen we een mogelijk misverstand in de kiem smoren? Tomboy is geen probleemfilm.
Céline Sciamma: Tomboy is meer Tootsie dan Boy's don't cry. Vraag niet of dat kind nu lesbisch is of wordt. Ik zou niet weten of ze aan het begin staat van een radicale reis richting geslachtsverandering. Dat interesseert me niet, daar gaat de film niet over. Als de film iets aantoont dan is het veeleer de invloed en het belang van de blik van de andere. Hoe je naar Laure/Michael kijkt bepaalt of je een meisje of een jongen ziet. Of een meisje dat als jongen poseert. Of een jongen dat als meisje poseert. De film stelt onze blik in vraag. Hoe we naar de mensen kijken, bepaalt voor een stuk hun identiteit.

Net als in Naissance des pieuvres filmt u van dichtbij een meisje dat op het punt staat de kindertijd achter te laten.
Sciamma: Sommigen denken dat de genderproblematiek gemeenschappelijk is (in Naissance des pieuvres voelt het jong hoofdpersonage wat voor de aanvoerster van het team synchroonzwemmen, nvdr). Maar dat is niet zo. De gemene deler is dat beide films proberen te vertellen hoe het is om een meisje te zijn. Automatisch vertelt dat ook iets over hoe het is om een jongen te zijn. Ik kies geen kamp. Er in slagen om jezelf te blijven vind ik heroïsch voor het vrouwelijk én het mannelijk geslacht.

Ik wou een film waarin kinderen echte personages zijn én helden. Dat zie je niet vaak meer. In de jaren 1980 en 1990 zag je dat wel. E.T., The goonies, Spy kids. Wellicht moeten we Harry Potter meetellen maar is dat ondertussen geen man met een baard? Kinderen zijn van het scherm geconcurreerd door pluisdieren in 3D. Let op, sommige van die animatiefilms zijn zeer geestig en goed geschreven. Maar ik vind het cool dat kinderen zich op het scherm met kinderen of oude kinderen kunnen identificeren.

Waar keek u naar als kind?
Sciamma: De tienertijd is zo mak en mank - ten minste zo heb ik dat ervaren - dat ik besloot te leven in fictie en cinema. Ik keek naar al die films die ik daarnet vernoemde. Alles waar Spielberg van ver of van dichtbij mee te maken had. Back to the future. De films van Jacques Démy en François Truffaut. Musicals: mijn oma was stapelverliefd op Fred Astaire.

Ik ben geen verstokte cinefiel. Ik hou ook van goeie tv-reeksen, lees strips en manga, durf al eens een videogame spelen. Natuurlijk beïnvloedt me dat. Van tv-reeksen heb ik bijvoorbeeld geleerd hoe je secundaire personages levendig maakt zodat de kijker niet het gevoel heeft dat ze er alleen maar bij lopen om het verhaal verder te helpen. Van strips heb ik misschien iets geleerd over kleuren en kaders.

Zal het hoofdpersonage met de dubbele identiteit ontmaskerd worden? Tomboy bevat thrillerelementen. U wil de kijker boeien.
Sciamma: Natuurlijk wil ik dat. Ik denk niet in functie van afgebakende grenzen. Niet elke Franse film moet het intiem psychologisch drama opzoeken. In mijn ogen is cinema altijd entertainment, altijd bigger than life. Zelfs als het zoals bij mij over een meisje uit de randstad gaat. Je gebruikt de middelen die je ter beschikking hebt om je verhaal groter te maken. Je dramatiseert, je monteert, je probeert een bepaalde sfeer op te roepen, je stileert.

U hebt uw eigen ding gedaan. Dat is evident voor een debuut maar ligt misschien minder voor de hand voor de moeilijke tweede film.
Sciamma: Die verschrikkelijke tweede film! Na de bijval voor Naissance des pieuvres stond de deur wijd open om toe te treden tot het bourgeois systeem. Ik kreeg de kans om in comfortabele omstandigheden met aanlokkelijke budgetten te werken. Dat is cool maar ook angstaanjagend. Ik wil dat comfort niet. Ik zou er misschien niet aan kunnen weerstaan. Terwijl ik nog wil experimenteren, nieuwe dingen uitproberen. Ik zet me af tegen de standaardmanier van filmen. Hoe je een film maakt bepaalt ook de look en de feel van je film. Ik wil niet dat men zich bemoeit met de casting. Een groter budget leidt onvermijdelijk ook tot meer druk.

Geef me een echt groot budget en ik maak met plezier heroic fantasy. Of geef me een klein budget en gun me mijn vrijheid. Op dit moment zie ik geen heil in de middelmaat, in het compromis. Iedereen maakt dezelfde films om dezelfde redenen en daar pas ik voor.

Bizarre gedachten

Is dat een statement?
Sciamma: Ik vroeg me af of het met de middelen van vandaag mogelijk was om op drie maanden tijd een film te maken en die binnen het jaar tot bij het publiek te krijgen. Men beweerde van niet. Men zei dat het crisis was. Maar het is me wel gelukt. Dat is een politieke daad.

Het kan als je over voldoende energie en ideeën beschikt. Twintig opnamedagen volstonden. De rush, de drang om te filmen, helpt je zo enorm veel.

De kinderen, het verhaal, het zomergevoel, de lichte, vrije, speelse sfeer, personages die de plot voorstuwen, scènes boordevol sprankelend leven: het paste perfect bij de manier van werken. Ik heb bijvoorbeeld alleen maar sequenties gedraaid die ik wou draaien. Scènes die uitsluitend nuttig waren voor een helder begrip van het verhaal kwamen er niet in. Ik vind het zo deprimerend om pakweg een telefoongesprek te filmen omdat er nog iets verduidelijkt moet worden.

Tomboy gunt ons een glimp van de verborgen wereld van kinderen. Waar baseert u zich op? Jeugdherinneringen?
Sciamma: De relatie tussen de twee zussen is autobiografisch. Maar zoals je ziet ben ik geen tomboy. Ik beweer niet dat ik toon hoe het er echt aan toe gaat onder kinderen. Ik toon hoe ik denk dat het er aan toegaat. Mijn herinneringen spelen daarin een grote rol. Maar ik probeer ook een van hen te worden door met mijn acteurs te praten en te spelen. Ik probeerde me te laten adopteren. Het was werken op de blote knieën. Daarnaast ben ik er van overtuigd dat we allemaal sterke herinneringen bewaren aan onze kindertijd. Daarin hebben we allen vreemde dingen gedaan: lelijke dingen, zotte spelletjes, bizarre gedachten, sensuele experimenten. Alleen zwijgen we daar om een of andere reden over. Ik heb besloten daar wel over te spreken en dat komt authentiek over.