'Het apenpokkenvirus is zich aan het humaniseren, en dat zien we liever niet'

De apenpokken naderen Brussel. Het virus is al langer gekend, maar de gelijktijdige uitbraak in verschillende landen is ongezien. Wat weten we erover? En moeten we ons zorgen maken? Een overzicht in vijf vragen.

Er zijn intussen al 39 bevestigde gevallen van apenpokken wereldwijd. Ook in België zijn er twee gevallen, één in Antwerpen en één in Vlaams-Brabant. Beide personen zouden elkaar ontmoet hebben op een feestje, zegt VRT. Ook de partner van de Antwerpse patiënt heeft symptomen, maar daarbij is nog niet bevestigd dat het om het apenpokken-virus gaat.

1. Wat zijn apenpokken?
Apenpokken behoren tot dezelfde virusfamilie als de gewone pokken, waar vroeger miljoenen mensen aan overleden zijn. Die pokken hebben trouwens niks te maken met windpokken, wat eigenlijk een vorm van herpes is. De symptomen steken zo'n 10 tot 14 dagen na de besmetting de kop op, en beginnen met een grieperig gevoel, koorts, algemeen onwelzijn en blaasjes op de huid. "Die blaasjes worden dan gevuld met etterachtig vocht, en genezen uiteindelijk door korstvorming", zegt viroloog Marc Van Ranst (KULeuven).

2. Waar komt dit virus nu zo plots vandaan?
De gewone pokken zijn door vaccinatie uitgeroeid. De apenpokken-variant circuleert wel nog onder dieren, vooral dan in West- en Centraal-Afrika, en springt zo via knaagdieren of prairiehondjes - eerder dan via apen - over op de mens. "Een zoönose die mogelijk is doordat we steeds meer in het leefgebied van de dieren inbreken", zegt infectioloog Jutte van der Werff (VUB). De laatste weken echter, zijn de meeste mensen door andere mensen aangestoken, en niet door dieren.

Dat er nu zoveel mensen in verschillende landen tegelijk besmet worden, is nieuw. "Het kan zijn dat er een variant is van het virus die het besmettelijker maakt voor de mens", zegt Van der Werff. Ook Marc Van Ranst sluit dat niet uit. "Het virus is bezig zich te humaniseren, en dat zien we liever niet."

3. Hoe besmettelijk is het?
Het virus wordt overgedragen door in contact te komen met de blaasjes, of door grote druppels, bijvoorbeeld in speeksel. Echt fysiek contact lijkt dus al nodig, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het coronavirus, dat via kleine druppeltjes in de lucht van gastheer naar gastheer kan springen.

Toch is Van Ranst voorzichtig. "Het coronavirus leek ook eerst enkel via grote druppels overgedragen te kunnen worden, maar al snel bleek dat de kleine druppeltjes - de aerosolen - een belangrijkere rol speelden. Dat scenario durf ik hier ook niet volledig uit te sluiten."

Als het virus toch overdraagbaar blijkt via aerosolen, is het besmettelijker dan tot nog toe werd aangenomen, maar daar moet dus nog verder onderzoek naar gebeuren. Net zoals het vermoeden moet onderzocht worden dat seksueel contact toch een rol kan spelen. Want hoewel apenpokken in se geen seksueel overdraagbare aandoening is, doet het zich toch vooral voor bij mannen die seks hebben met andere mannen. Dat seksueel contact per definitie nauw contact is, kan een verklaring zijn, maar waarom de besmetting tussen mannen en vrouwen dan minder is dan tussen mannen en mannen, is nog niet duidelijk.

4. Hoe gevaarlijk is het?
"Dat valt wel mee", zegt Van der Werff. "Er zijn wel enkele overlijdens, maar dan vooral in Afrika, waar de gezondheidszorg minder op punt staat, en waar ook alleen maar de ergste gevallen gerapporteerd worden." Daardoor is het sterftecijfer van 1 procent een zeer ruime schatting. Bij de recente gevallen is nog niemand overleden.

Wel is het zo dat er geen geneesmiddel bestaat voor het virus. Als je er heel ziek van wordt, kan je daar niks aan doen. Wel is het mogelijk om hoogrisicocontacten snel nog met het gewone pokkenvaccin te vaccineren. "Daardoor zet je het immuunsysteem al aan, voordat het lichaam wordt blootgesteld aan het virus", zegt Van der Werff. Dit leidt ertoe dat de ziekte wordt voorkomen, of dat de symptomen milder zijn.

5. Welke maatregelen moeten genomen worden?
Mensen die het virus oplopen, moeten 21 dagen in isolatie, beslisten de experten van de verschillende Belgische overheden, die deze vrijdagmiddag samenkwamen in de Risk Assessment Group. Een lange periode dus, maar dat is nodig omdat het virus een lange incubatieperiode heeft. Hoogrisicocontacten hoeven niet in isolatie, maar moeten zelf monitoren of ze symptomen krijgen.

Er zal gesensibiliseerd worden, in het bijzonder bij mannen die seks hebben met mannen aangezien het virus in die groep circuleert. Daarvoor zal Zorg en Gezondheid samenwerken met het expertisecentrum Sensoa. Verder wordt ook aan mensen die verschillende seksuele contacten hebben gevraagd om waakzaam te zijn.

Een lockdown zoals bij corona is niet aan de orde. "Maar als dit virus niet vanzelf uitdooft, zoals we dat normaal gewoon zijn, moeten we wel nadenken over het plaatsen van het pokkenvaccin, dat ook bescherming biedt tegen deze variant", aldus Van der Werff.

Zo'n vaccinatie is een optie, maar voorlopig wat voorbarig, stelt Van Ranst. "De beste manier om het in te dijken, is om foto's van de blaasjes te verspreiden, zodat mensen het herkennen, en gepast kunnen reageren. Het is zo dat de patiënt in Vlaams-Brabant ontdekt is", zegt hij. "Hij heeft mijn tweet met de foto's erin gezien, en is een staaltje komen laten afnemen."