Brusselse magistraat houdt grote kuis in Albanië

Hoe komt een Brusselse magistraat in Tirana terecht?
Theo Jacobs: Albanië is al enkele jaren kandidaat om lid te worden van de Europese Unie, maar vooraleer de toetredingsonderhandelingen kunnen beginnen, eist Europa dat het land zijn justitie hervormt. Belangrijk onderdeel van die hervorming is de doorlichting van de magistratuur. Alle achthonderd rechters en procureurs zullen worden gescreend. Hiervoor werd vorig jaar bij grondwet een onafhankelijke commissie opgericht. Samen met zeven andere internationale experts werd ik aangeduid om het werk van die commissie in de gaten te houden.

Albanië geniet bij ons de twijfelachtige reputatie een maffiaoord te zijn. Is dat terecht?
Jacobs: Veel rapporten wijzen erop dat Albanië een groot probleem heeft met corruptie en de verwevenheid van de magistratuur met het misdaadmilieu. Daarom is het zo belangrijk dat de magistraten grondig gecheckt worden. Er wordt onderzocht of ze banden hebben met de georganiseerde misdaad en of hun bezittingen wel overeenstemmen met hun inkomen. Hoe hebben ze dat peperdure horloge betaald? Waar komt die tien miljoen Albanese lek vandaan die ze uitgegeven hebben? Ze worden daarbij tot op het bot gefileerd, hun hele privacy moeten ze opgeven.
Voorts wordt hun beroeps­bekwaamheid onderzocht. Zijn ze voldoende juridisch onderlegd om een onderzoek te voeren of een vonnis te vellen?

Hebben ze dan niet allemaal rechten gestudeerd zoals hier?
Jacobs: De meesten wel, maar niet allemaal. Na de val van het communisme is er een soort zuivering geweest onder magistraten. Daardoor vielen er overal grote gaten. Omdat het systeem moest blijven draaien, werd er een soort snelcursus opgezet die ook toegankelijk was voor niet-juristen. Over de bekwaamheid van de mensen uit die cursus kan je je natuurlijk vragen stellen.

Sommige magistraten vliegen er nu dus uit?
Jacobs: De doorlichting is eind vorig jaar begonnen. Eerst komt de top aan de beurt, de rechters van het Grondwettelijk Hof en Cassatie. Soms gaat het om dossiers van duizenden bladzijden. Van de acht magistraten die tot dusver onder de loep genomen werden, zijn er vijf uit hun functie ontzet. Er wordt dus wel degelijk gehakt. Die mensen kunnen wel nog beroep aantekenen.

Wat is precies de taak van de internationale waarnemers? Welke macht hebben jullie?
Jacobs: Wij kijken toe of de screening goed gebeurt. Mocht dat niet het geval zijn, kunnen we ingrijpen. We hebben toegang tot alle databanken en kunnen tijdens de hearing vragen stellen aan de betrokken magistraat. We zitten ook mee bij de deliberatie en kunnen als we niet akkoord gaan beroep laten aantekenen. We hebben dus zeker impact.
Maar tot hiertoe is er weinig reden tot ongerustheid. De leden van de evaluatiecommissie werken met grote ijver en toewijding. Ze willen het systeem echt zuiveren. Als ze niks vinden over een bepaalde rechter zijn ze zelfs ongerust dat ze iets over het hoofd zouden hebben gezien.

Ervaart u in het dagelijkse leven zelf de effecten van de diep gewortelde corruptie?
Jacobs: Eigenlijk niet. Mij heeft nog niemand extra geld gevraagd om iets te doen. Maar ik ben geen Albanees en woon in Tirana, toch een soort rijkere bubbel, vergelijkbaar met de Brusselse Schumanbuurt.
Ik hoor wel de verhalen van mensen die naar het ziekenhuis gaan en alleen de dokter te zien krijgen als ze extra bijbetalen of die in het gemeentehuis te horen krijgen: ‘zoveel erbij of de laptop gaat niet open’.

Ik neem aan dat de Albanese bevolking de schoonmaakoperatie van harte steunt?
Jacobs: In het begin was er veel argwaan. Men dacht dat het een show zou worden, een maat voor niets. Je moet weten, de Albanezen hadden nagenoeg geen vertrouwen meer in justitie en politie. Het systeem werkte totaal niet. Mensen betaalden soms rechters om gelijk te krijgen en gaven geld aan de procureur om hun zaak te seponeren.
Nu de commissie haar eerste resultaten presenteert, begint de burger voorzichtig te geloven dat het deze keer menens is.

Er is dus steun van de bevolking, maar hoe zit het met de magistratuur en de criminele milieus? Worden jullie geboycot? Of meer nog, voelt u zich bedreigd?
Jacobs: Aanvankelijk heeft de vereniging van magistraten zich fel afgezet tegen het hele project. Dat heeft een en ander flink vertraagd.
Wat de georganiseerde misdaad betreft, het heeft niet veel zin om ons te benaderen. Wij beslissen niet zelf. Onze families zitten ook in het buitenland. Er gaan wel geruchten dat de families van de leden van de commissie ongerust zijn en de commissarissen aanmanen tot voorzichtigheid. Zelf heb ik echter nog geen terughoudendheid vastgesteld bij hen.

En de politiek?
Jacobs: De huidige socialistische regering steunt de operatie. Met reden. In juni beslist de EU of de toetredingsgesprekken echt van start gaan. Dat kan alleen als er resultaten voorliggen. Het zal zo al moeilijk genoeg zijn om een aantal lidstaten ervan te overtuigen om Albanië erbij te nemen.

Albanië is niet uw eerste buiten­landse project. Sinds 2006 bent u regelmatig op buitenlandse missie, ver weg van het Justitiepaleis in Brussel.
Jacobs: Als je eenmaal de smaak van het internationale werk te pakken hebt, ben je verkocht. Dit is mijn derde internationale project. Vanaf 2006 heb ik vier jaar meegeholpen aan de afhandeling van de oorlogsmisdaden in Kosovo. In 2012 en 2013 zat ik in Ramallah om de Palestijnse justitie op de rails te krijgen. En nu dus dit unieke project in Tirana.
Dit werk is niet te vergelijken met de afhandeling van een zaak voor het hof van beroep van Brussel tegen iemand die achttien inbraken heeft gepleegd. Dat dossier is natuurlijk ook belangrijk. Ik kijk dus zeker niet neer op het werk van een reguliere parketmagistraat, integendeel. Maar de impact van dat dossier op de samenleving is kleiner.

Is uw blik op de Belgische justitie veranderd door uw werk in het buitenland?
Jacobs: Zeker. Je gaat beseffen dat we het hier nog zo slecht niet hebben. Toen ik in Kosovo chief prosecutor was, had ik collega’s die in een gebouw moesten werken met slechts één Turks toilet. Geen pretje in de zomer. En bij gebrek aan opbergruimte lagen de inbeslaggenomen machinegeweren opgeslagen aan de inkom van het gerechts­gebouwtje. Iedereen passeerde er en de wapens werden nauwelijks bewaakt.

In België is er nochtans ook veel kritiek op justitie, over de traagheid met name. Heel wat magistraten zijn zwaar gefrustreerd over het personeelstekort, de gebrekkige informatisering en de slechte staat van de gebouwen. U was er ook niet rouwig om om het Poelaertplein te verlaten, las ik.
Jacobs: Klopt, maar je kan het niet vergelijken met de problemen waarvoor ik nu in Albanië ben. Die kom je hier niet tegen. Onze magistraten zijn professioneel en onafhankelijk. Niemand heeft mij ooit gezegd hoe ik een dossier moest afhandelen. Dat neemt niet weg dat ons systeem ook tekortkomingen heeft. De kritiek is soms terecht. Ik geloof zeker dat er op bepaalde plekken een veel te hoge werklast is. Aan de andere kant ben ik er ook van overtuigd dat niet alle magistraten even efficiënt werken.

Leert u door die buitenlandse ervaringen ook zaken die bij het werk hier van pas komen?
Jacobs: Ik heb geleerd om flexibel te zijn en zelf de handen uit de mouwen te steken. Na mijn terugkeer uit Palestina was ik enkele jaren directeur van de inbeslagnamedienst COIV. Ik had een bureau met grote ramen die een prachtig uitzicht boden op het Poelaertplein. Alleen werden die ramen nooit gepoetst, ze waren dus heel vuil.

We hadden wel een kuisploeg, maar die mocht alleen de vloer doen. En van de belofte dat er een contract voor het schoonmaken van de ramen zou worden gesloten, kwam niets in huis. Op een bepaald moment, toen er bezoek uit het buitenland kwam, heb ik die ramen dan maar zelf gelapt. Tijdens het weekend, het was autoloze zondag, ben ik met een emmer, een zeemvel en een spons naar het justitiepaleis getrokken. Daarna heb ik het altijd zelf gedaan. Ik heb geleerd dat het geen zin heeft om te blijven zeuren. Als er na twee telefoontjes nog niets beweegt, doe ik het gewoon zelf.

Theo Jacobs

• 59 jaar
• Studeerde rechten aan de VUB
• 1995-2003: magistraat en woordvoerder van het parket in Leuven
• 2003-2006: adviseur kabinet Justitie
• 2006-2010: missie in Kosovo
• 2010-2011: magistraat parket-generaal Brussel
• 2012-2013: missie in Palestina
• 2014-2016: directeur van het Centraal Orgaan voor Inbeslagname en Verbeurd­verklaring
• Sinds september 2017: opdracht in Albanië