Hulpverleners enthousiast over gevangenis: ‘In Haren hebben gedetineerden meer autonomie’

Een systeem met badges waardoor gedetineerden zelf hun cel in- en uit kunnen. Een telefoon in de cel. Veel meer lokalen voor groepsactiviteiten. Hulp- en zorgverleners reageren positief op de nieuwe gevangenis van Haren. Al zullen de programma's voor hulp- en dienstverlening de komende maanden en jaren nog verder moeten worden uitgewerkt.

Oud-gedetineerden die ooit in de gevangenis van Sint-Gillis of Vorst hebben doorgebracht weten hoe moeilijk het is om een nieuw leven op te bouwen vanuit de gevangenis. Elk telefoongesprek moet immers op een briefje worden aangevraagd.

Wie iets wil regelen buiten de gevangenis – een sollicitatiegesprek, informatie inwinnen over een opleiding - moet zich heel goed voorbereiden. Een cipier moet de persoon op het juiste moment uit de cel halen. De gedetineerde moet het telefoonnummer meenemen op een briefje en maar hopen dat de gesprekspartner aan de andere kant van de lijn de telefoon opneemt voordat de persoon terug moet naar de cel.

In Haren krijgen gedetineerden een telefoon in hun cel. Computers met beperkt internettoegang staan ter discussie. Bovendien krijgen gedetineerden verschillende regimes: gelosten, half open en open. Er komen badges – een soort digitale sleutels – die automatisch de deur open maken, afhankelijk van het regime.

Detentieschade vermijden

"De kern van dat beleid is dat we proberen de detentieschade zoveel mogelijk te vermijden," zegt directeur Jurgen Van Poecke aan aan BRUZZ. Daarmee doelt hij op de psychologische schade die men oploopt door detentie. Een stressvolle omgeving tijdens de gevangenschap verergert de psychologische gevolgen van een gevangenschap nog, zowel voor gedetineerden als hun naasten.

"Als er minder detentieschade is, zal er meer mentale ruimte zijn voor re-integratietrajecten," hoopt de gevangenisdirecteur. Maar hij maakt zich geen illusies. "Het is niet zo dat iemand die meer buiten de cel komt het automatisch beter gaat doen in de samenleving. We willen wel dat er dat er meer tijd vrijkomt om na te denken over het leven na de gevangenis."

Dat is ook te zien aan de infrastructuur. “Het grootste verschil tussen Sint-Gillis en Vorst en Haren is dat er heel veel lokalen zijn voor lessen of activiteiten. Ik tel meer dan vijftien fitnessruimtes, zeven bibliotheken, twaalf activiteitenzones... In totaal gaat het om zo’n zestig lokalen, dat is heel veel in vergelijking met de huidige site," zegt Fahim De Leener, Vlaams beleidcoördinator hulp-en dienstverlening aan gedetineerden Brussel.

"In Sint-Gillis is er momenteel geen groepsaanbod, terwijl daar zo’n 900 man zit. Qua activiteiten hebben ze enkel de wandeling (moment van luchten op de binnenkoer, JP), individuele begeleiding en de bibliotheek. Lessen Nederlands of creatieve ateliers hebben ze niet. In de gevangenis van Vorst zijn er een drietal lokalen, maar dat is veel te weinig voor de populatie."

Meer autonomie

Opluchting klinkt ook bij de VDAB, die gedetineerden begeleidt in hun zoektocht naar werk of opleiding. "In de huidige gevangenis duurt het soms heel lang voordat onze mensen binnen geraken. Zeker als er weinig cipiers zijn, is dat niet evident. Het badge systeem gaat veel vlotter werken," denkt Katleen Huyveneers van VDAB Brussel. Ook hulp- en dienstverleners krijgen immers een badge dat toegang geeft tot de gevangenis.

De gevangenis van Haren zoekt bovendien heel wat nieuwe medewerkers. Het gaat vooral om detentiebegeleiders, een nieuwe functie waarin de focus ligt op re-integratie en dus opleiding en tewerkstelling van gedetineerden. Ook dat is een evolutie waar Jessica Morias, expert Detentie bij VDAB, naar uitkijkt omdat het extra mankracht betekent voor verschillende aspecten van re-integratie.

Bovendien zal de communicatie makkelijker worden omdat gedetineerden een computer of telefoon op hun cel zullen hebben. Morias hoopt dat ze op die manier rechtstreeks met gedetineerden zal kunnen communiceren en het systeem met briefjes verleden tijd is. "De gedetineerde krijgt hier veel meer autonomie om zelf afspraken te maken," zegt ook Huyveneers.

De beperkte internettoegang staat nog ter discussie, maar het is wel de wens van De Leener dat gedetineerden gebruik kunnen maken van bijvoorbeeld universitaire platformen." Afgelopen zomer nog trokken zes gedetineerden naar de rechtbank om hun recht op onderwijs af te dwingen. Ze wilden toegang tot het universiteitsplatform Toledo. In november volgt normaal gezien de uitspraak van de rechter. De pc’s in Haren zijn er voorlopig nog niet. "Justitie gaat nog bepalen wat mogelijk is," zegt De Leener.

Aanbod stap voor stap ontwikkelen

Ook het precieze aanbod van zorg- en hulpverlening binnen de gevangenis is nog niet rond. "De uitdaging is nu: hoe krijgen we het allemaal ingepland. Het is nu aan ons - de gemeenschappen - om dit verder uit te werken. Eerst verhuizen de vrouwen uit Berkendaal, dan de mannen uit Vorst. Ik ben blij dat we dat mondjesmaat kunnen doen," zegt De Leener. Bovendien gaat een deel van de hulp- en dienstverleners tijdelijk op twee locaties moeten werken, omdat Sint-Gillis voorlopig nog open blijft.

Ook de VDAB gaat een programma op maat maken en kan dat pas toen als de gedetineerden verhuisd zijn. "Welk regime gaat er zijn? Wie gaat waar zitten? Als we een alfabetiseringscursus organiseren op een afdeling waar iedereen hun schoolcarrière heeft afgemaakt, dan heeft dat geen zin. We willen een programma op maat maken. Voor geïnterneerden is het een ander aanbod dan voor bewoners van de moeder-kind eenheid."

Ook directeur Van Poecke stelt vast dat het ontwikkelen van op maat gemaakte hulp- en dienstverlening nog een tijd kan duren. "Het nieuwe gebouw heeft enorm veel potentieel, nu moeten we het waarmaken. Met de gemeenschappen gaan we het aanbod de komende jaren stap voor stap ontwikkelen."

De gevangenis van Haren werd vrijdag officieel ingehuldigd, in aanwezigheid van minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) en staatssecretaris Mathieu Michel (MR), bevoegd voor de Regie der Gebouwen. Rond midden oktober 2022 komen de vrouwelijke gedetineerden van Berkendael over naar de gevangenis van Haren en tegen midden november 2022 de gevangenen van Vorst. In totaal zal de gevangenissite plaats bieden aan 1.190 gedetineerden die worden ondergebracht in leefeenheden van maximaal 35 personen.