Klimaatzaak haalt gedeeltelijke overwinning in rechtbank: 'Staat schendt mensenrechten'

De Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel heeft een vonnis geveld in het proces van vzw Klimaatzaak tegen de federale en regionale overheden. “Het vonnis stelt vast dat onze overheden met het huidige ondermaatse klimaatbeleid de mensenrechten schenden”, klinkt het bij de vwz. Die overweegt in beroep te gaan. Bovendien trekt de vzw naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg, “door het trage Brusselse gerecht.”

In maart was het proces van Klimaatzaak van start gegaan. De vzw trok naar de rechtbank voor een zaak tegen de federale overheid en de drie gewestregeringen. Volgens de vzw is het klimaatbeleid van die regeringen ontoereikend. 58.000 landgenoten hadden zich aangesloten bij de dagvaarding.

De Brusselse rechtbank van eerste aanleg heeft nu een uitspraak gedaan in de zaak. “De rechters oordelen dat het Belgische klimaatbeleid zo ondermaats is dat het de wettelijke zorgplicht en de mensenrechten schendt”, stelt vzw Klimaatzaak in een persbericht. Volgens de organisatie is het vonnis van 83 bladzijden historisch op verschillende vlakken.

'Geschiedenis op wereldvlak'

Zo hebben de rechters niet alleen de klacht van vzw Klimaatzaak, maar ook die van de 58.000 landgenoten ontvankelijk verklaard. “Met deze ontvankelijkheid voor burgers schrijven we geschiedenis op wereldvlak: voor het eerst is er erkenning van het feit wij rechtstreeks, persoonlijk en reëel risico lopen”, reageert de vzw.

Daarnaast oordelen de rechters dat de federale staat en de drie gewesten gezamenlijk en individueel verantwoordelijk zijn. “Het vonnis stelt ook vast dat onze overheden met het huidige ondermaatse klimaatbeleid de mensenrechten schenden”, klinkt het verder. Concreet gaat het volgens het vonnis om artikels 2 en 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, over het ‘recht op leven’ en het ‘recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven’. “Daarmee zegt de rechter: het is een mensenrecht om gevrijwaard te blijven van gevaarlijke klimaatopwarming en staten hebben de verplichting om dat mensenrecht te beschermen.”

Klimaatzaak overweegt beroep

Toch ziet vzw Klimaatzaak het vonnis slechts als gedeeltelijke overwinning. De aanklagers hadden de rechtbank gevraagd om concrete reductiedoelstellingen op te leggen: 42 procent minder broeikasgassen tegen 2025, 55 procent minder tegen 2030. Daar is de rechtbank niet op ingegaan. “Eigenlijk is dat niet te rijmen”, reageert Klimaatzaak. “Het komt neer op de een situatie waarbij een agent tegen een automobilist zegt: ‘Meneer, u rijdt 180 per uur. Dat is veel te snel.’ ‘Oh, pardon. Hoeveel mag ik dan hier?’ ‘Wel, dat zeggen we u niet.’”

De vzw overweegt daarom beroep aan te tekenen tegen het vonnis. In gelijkaardige rechtszaken in Duitsland en Nederland zijn de rechters wel ingegaan op de eis om concrete reductiedoelstellingen op te leggen, kinkt het. Bovendien trekt vzw Klimaatzaak naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. “Het Brusselse gerecht kampt immers met zulke grote vertragingen dat de Klimaatzaak misschien pas binnen 9,5 jaar zijn beslag zal krijgen. En we hebben maar tien jaar.”

"Er is nog werk aan de winkel”, zegt voorzitter van vzw Klimaatzaak Serge de Gheldere. “Niets minder dan de toekomst van onze kinderen staat op het spel. Wij zijn de rechtbank dankbaar voor het baanbrekend werk dat ze hier verricht heeft en leggen ons vertrouwen in het verkrijgen van een concreet reductiegebod in de handen van de rechters van Hof van Beroep en het Mensenrechtenhof in Straatsburg.”

Khattabi: 'Geen financiële of juridische gevolgen'

Federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) respecteert de uitspraak van de rechtbank naar eigen zeggen. "Dit is een veroordeling in rechte, zonder financiële of juridische gevolgen", reageert de minister.

"Op basis van het meerderheidsakkoord zijn we toegetreden tot deze regering met de ambitie om meer te doen en we zijn van plan om dat waar te maken", aldus Khattabi. "In dat opzicht heb ik niet op deze veroordeling gewacht. Reeds in april hebben wij een instrument opgezet voor de monitoring van het federale beleid en de maatregelen om de klimaatdoelstellingen te bereiken. Dit nooit eerder geziene mechanisme voor klimaat-governance is een belangrijke stap voorwaarts en de eerste steen van een structurele versterking van het klimaatbeleid op federaal niveau."

Bond Beter Leefmilieu: 'Veel te weinig inspanningen voor het klimaat'

Voor de Bond Beter Leefmilieu (BBL) komt het vonnis niet als een verrassing. "Ons land doet al jaren veel te weinig inspanningen voor het klimaat. We hebben heel wat achterstand in te halen. Volgens het internationale panel van wetenschappers van de Verenigde Naties moeten we onze wereldwijde uitstoot aan broeikasgassen tegen 2050 naar nul herleiden", stelt Laurien Spruyt, expert Klimaat bij BBL. "Terwijl onze buurlanden hier volop hun schouders onder zetten, stelt België, en vooral Vlaanderen, zich vaak kritisch en onwillig op."

Er moet nu een ander beleid komen, dat "visionair, gedurfd en goed gecoördineerd" is, meent Spruyt. In plaats van stapsgewijze verbeteringen moet er nu systeeminnovatie komen. Dan denkt BBL onder meer aan het elektrificeren van personen- en vrachtwagens, de modal shift naar openbaar vervoer en fiets, diepgaande energetische renovaties van gebouwen en een afbouw van de veestapel.