Moet volksjury oordelen over aanslagen in Brussel?

Een volksjury zal straks oordelen over de aanslagen in Brussel en Zaventem op 22 maart 2016. Maar omdat het een ingewikkeld dossier betreft, gaan er stemmen op om terreurdossiers voor beroepsrechters te brengen. In de commissie Grondwet van het Parlement wordt daarover woensdag gedebatteerd. "De tijd dringt", zegt voorzitter van de Kamercommissie voor Justitie Kristien Van Vaerenbergh (N-VA).

Federaal procureur Frédéric Van Leeuw sloeg al meermaals alarm over de manier waarop de verdachten in de aanslagen van 22 maart 2016 berecht zullen worden. "Assisen is niet meer van deze tijd voor misdrijven van die aard. In de 19e eeuw was er nog geen ballistiek, telefonie- of DNA-onderzoek. Er werd alleen gewerkt met getuigenissen. Vandaar het belang van een mondelinge procedure. De mensen konden niet lezen, dus de procedure werd voor assisen overgedaan", aldus Van Leeuw.

Beroepsrechters in plaats van burgers

Van Leeuw verwijst naar hoe het proces rond de aanslag op het Joods Museum in Brussel verlopen is. "Dat duurde 2,5 maanden, nadat zeven van de 24 juryleden waren afgevallen", aldus de procureur. Wat zal dat geven bij een proces dat misschien wel een jaar zal duren? Vragen we de juryleden om een jaar lang hun leven op pauze te zetten? Zullen we vijftig reserve­juryleden voorzien? België dreigt zich belachelijk te maken."

Er gaan stemmen op om terreurdossiers niet langer voor het Hof van Assisen te brengen, maar wel voor de correctionele rechtbank. Nu voorziet artikel 150 van de grondwet dat een jury moet worden samengesteld voor alle criminele zaken. Een voorstel om dat artikel te wijzigen werd al ingediend, waardoor terreurzaken beoordeeld worden door beroepsrechters in plaats van een volksjury. Om de wet te wijzigen, is een tweederdemeerderheid nodig in de plenaire vergadering.

De geschatte duur van het assisenproces over de aanslagen in Brussel en Zaventem is 6 tot 9 maanden. Daarenboven zouden de juryleden mogelijk moeten antwoorden op zo’n 30.000 schuldvragen. “De kans op procedurefouten is groot en dat willen we absoluut vermijden”, zegt Van Vaerenbergh, die het voorstel neerlegde om grondwetsartikel 150 te wijzigen. “Als dit proces in de soep draait, wordt het wereldnieuws. We doen er alles aan om de wet te wijzigen, maar de politieke wil moet aanwezig zijn."

Emotionele impact op slachtoffers

Ook slachtoffervereniging V-Europe verkiest een correctioneel proces. “Een assisenproces duurt veel te lang", zegt Philippe Vansteenkiste, die zijn zus verloor bij de aanslag op Brussels Airport. "Een volksjury heeft geen voorkennis van het dossier, dus alles moet dan tot in detail worden uitgelegd. Ook de autopsierapporten worden dan volledig getoond. Dat heeft een grote emotionele impact op de slachtoffers en nabestaanden die aanwezig zullen zijn. Politici moeten zich daarvan bewust zijn."

Op politiek vlak zijn er intussen heel wat formele en informele gesprekken lopende die kunnen leiden tot de wijziging van het bewuste grondwetsartikel, maar de tijd begint te dringen. Woensdagnamiddag wordt over de afschaffing van assisen voor terreurzaken gedebatteerd in de commissie Grondwet van het federaal parlement. "Als we nu in actie schieten, is er tijd genoeg", zegt Van Vaerenbergh (N-VA).

'Politieke moed'

Haar voorstel tot hervorming houdt in dat terreurdossiers niet langer door een assisenjury moeten worden beoordeeld, maar dat de strafmaat voor misdaden wel behouden wordt als de zaken voor de correctionele rechtbank komen. "Dat heeft ook voordelen voor andere dossiers, zoals dat van Syriëstrijders. Deze zaken zijn al gecorrectionaliseerd, maar zijn voorlopig nog onderworpen aan een lagere strafmaat", aldus Van Vaerenbergh. "Over de partijgrenzen heen wordt er hard gewerkt om dit mogelijk te maken."

In de beleidsnota van minister van Justitie Vincent van Quickenborne (Open VLD) wordt met geen woord gerept over het proces, dat wegens zijn omvang op de oude NAVO-site zal doorgaan. "In de commissie zal hij voor het eerst zijn mening geven. Er moet een tweederdemeerderheid gevonden worden en daarna moet de Senaat er zich nog over buigen. Er is nog een lange weg te gaan, maar we hebben nog tijd. Ik hoop dat de geesten gerijpt zijn. De kans op procedurefouten is groot en dat risico mogen we niet nemen", beklemtoont Van Vaerenbergh.

Sommige juristen kijken met lede ogen aan hoe de politiek de aanslagen gebruiken om het strafrecht ingrijpend te veranderen. "Het is niet de eerste keer dat spraakmakende rechtszaken daarvoor worden gebruikt", licht Sofie Royer van het juridisch onderzoekscentrum CiTiP toe. Zo werden verjaringstermijnen voor ernstige misdaden zoals moord meermaals verlengd om ervoor te zorgen dat het dossier over de Bende van Nijvel niet zou verjaren.

"Justitie werkt niet op maat van de cliënt", foetert doctor Royer. "Wetten moeten algemene situaties regelen. Dat is het basisprincipe van de rechtsstaat. Zo'n ad hoc-wetgeving getuigt bovendien niet van een langetermijnvisie, roept vaak discriminaties in het leven en maakt het strafrecht complex en onoverzichtelijk. Dat werkt dan weer ellenlange procedures, rechtsonzekerheid en gerechtelijke fouten in de hand, die op hun beurt het vertrouwen van burgers in justitie beschamen."

Assisen afschaffen

Als het ingediende voorstel goedgekeurd wordt, vreest Royer dat terreurzaken zullen schipperen tussen assisenhoven en correctionele rechtbanken. "Of een moord terroristisch is, hangt af van het opzet van de verdachte en van de context. Dat kan elke rechter anders inschatten. Als de correctionele geen terroristisch motief ziet, is de rechtbank onbevoegd. Als een volksjury wel vindt dat het om een terroristische moord gaat, is het grondwettelijk onbevoegd. Dat zorgt voor welles-nietesdiscussies waardoor processen net dreigen aan te slepen."

De onderzoekster vindt het huidige voorstel tot wijziging van grondwetsartikel 150 gerommel in de marge. "De politiek moet stoppen met uitzonderingsregels en zich beraden over de toekomst van het assisenhof", stelt Royer. "Het argument dat terreurdossiers voor een volksjury te ingewikkeld zijn om gefundeerd te oordelen over schuld en onschuld, gaat op voor haast elke assisenzaak. Zelfs in een simpele moordzaak moet de jury ingewikkelde regels toepassen. Daders, slachtoffers en de hele samenleving zijn gebaat met een coherent strafrechtssysteem, eventueel zonder het hof van assisen."