Onderzoekers zetten vraagtekens bij beweringen 'kamikaze' Osama Krayem

Maandag begint een nieuwe week van het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 met het onderzoek van de speurders en onderzoeksrechters naar Osama Krayem. De Syrische Zweed zou zich samen met Khalid El Bakraoui opblazen in het metrostation van Maalbeek, maar krabbelde op de ochtend van de aanslagen terug en goot de springstof van zijn bom in het toilet en de douche van het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek.

17:53 Dinsdag in het teken van Hervé Bayingana Muhirwa, Ibrahim Farisi en Sofien Ayari

Op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016 laten de speurders en de onderzoeksrechters dinsdag hun licht schijnen op de rol van beschuldigde Hervé Bayingana Muhirwa. Hij wordt ervan verdacht zowel Osama Krayem als Mohamed Abrini geholpen te hebben onder te duiken. Volgens de huidige planning wordt daarna de rol van Ibrahim Farisi belicht, die als vrij man verschijnt. Ook de rol van Sofien Ayari, die na de schietpartij in de Driesstraat in Vorst samen met Salah Abdeslam op de vlucht is geslagen, komt nog aan bod.

Zowel na de schietpartij in de Driesstraat in Vorst, op 15 maart 2016, als na de aanslagen van 22 maart 2016, zijn Krayem en Abrini ondergedoken bij Bayingana Muhirwa. Die laatste houdt vol hij niet op voorhand wist wat er beraamd werd. In een audioboodschap spreekt Najim Laachraoui, kamikaze van de aanslag op Brussels Airport, echter over een nieuwe broeder, 'Amine' genaamd, die trouw zou gezworen hebben aan de Islamitische Staat en de terreurcel zou willen helpen. Krayem en Abrini zeggen Bayingana Muhirwa te kennen als 'Amine', maar zelf betwist hij 'Amine' te zijn of trouw te hebben gezworen aan IS.

Ibrahim Farisi heeft zijn broer Smail op 23 en 25 maart 2016 geholpen het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek leeg te halen. Vanaf dat adres waren Khalid El Bakraoui en Osama Krayem, met een bom in hun rugzak, vertrokken naar het metrostation. Krayem maakte rechtsomkeer en leegde de springstof van zijn bom in de toiletpot en de douche. Op bewakingsbeelden was te zien dat Ibrahim Farisi gedurende een tiental minuten één latex handschoen droeg toen hij een rugzak die leek op die van Krayem, uit de studio in Etterbeek haalde. Die rugzak is nog steeds spoorloos.

Bij de voorstelling van de profielschets van de jongste Farisi hoort ook een reconstructie van de feiten. Ayari was samen met Abdeslam het safehouse in de Driesstraat in Vorst ontvlucht, tijdens de schietpartij op 15 maart. Drie dagen later werden beide mannen opgepakt. Op het moment van de aanslagen in Brussel en Zaventem zat hij dus in de cel. Voor de schietpartij is hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van 20 jaar. Voor zijn betrokkenheid bij de aanslagen op 13 november 2015 in Parijs werd hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van 30 jaar, waarvan hij minstens twee derde volledig moet uitzitten.

Wordt de huidige planning aangehouden, dan bespreken de onderzoeksrechters en speurders woensdag de beschuldigden Abdeslam en Oussama Atar. Vervolgens wordt meer dan een week uitgetrokken voor de vragen aan de getuigen.

17:49 Krayem moest zich mogelijk opblazen aan andere kant metro, ook vragen over avond ervoor

Beschuldigde Osama Krayem vermoedt dat het de bedoeling was van zijn kompaan Khalid El Bakraoui dat ze zich op 22 maart 2016 zouden opblazen aan weerszijden van het metrostel. Dat bleek maandagmiddag op het assisenproces over de terreuraanslagen, waar een profielschets van Krayem voorgesteld werd. De onderzoekers trokken ook in twijfel dat Krayem de avond ervoor niet geholpen zou hebben bij het klaarmaken van de explosieven.

Op 21 maart in de namiddag werd Krayem er nog op uit gestuurd om twee rugzakken te kopen. Volgens Krayem kreeg hij daarbij de consignes om "de grootst mogelijke" rugzakken te kopen. Krayem zou de rugzakken vervolgens naar de Max Roosstraat hebben gebracht om te laten vullen met de bommen. Op de bewakingsbeelden van de inkomhal van het safehouse in de Kazernenlaan bleek dat Krayem pas om 22.15 uur met één rugzak kwam aanzetten. Daarna ging hij nog eens op en af naar de Max Roosstraat om ook de tweede rugzak op te halen.

Dat zou betekenen dat het kopen van de rugzakken, het traject naar de Max Roosstraat en het traject naar de Kazernenlaan meer dan vijf uur in beslag genomen hebben. Dat lijkt lang, stelde adjunct-hoofdonderzoeker Frédéric Vanesse maandag. De onderzoekers vroegen zich af of Krayem die avond niet geholpen zou hebben bij het klaarmaken van de bommen. Daarnaar gevraagd tijdens een nieuw verhoor verklaarde Krayem dat hij, nadat hij de rugzakken in de Max Roosstraat had afgezet, van Ibrahim El Bakraoui de opdracht had gekregen twee kookpotten te kopen.

"Ik heb niet geholpen bij het maken van de TATP, noch bij het maken van de bom", aldus Krayem, van wie vermoed wordt dat hij nochtans aan het gezicht gewond raakte toen er tijdens zijn verblijf in de Max Roosstraat, eerder die maand, een brandje uitbrak bij de productie van TATP. El Bakraoui en Krayem vertrokken de dag erna, om 8.19 uur, kort na de aanslag op Brussels Airport dus, vanuit het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek. De twee deden er een halfuur over om tot bij metrostation Pétillon te stappen, een kleine anderhalve kilometer verder. Aan de ticketautomaat vertelde Krayem aan El Bakraoui dat hij zich niet zou opblazen.

Volgens de verhoren van Krayem reageerde El Bakraoui geërgerd, maar zei hij dat "hij het toch ging doen en dat het hem niet uitmaakte wat ik deed". Wat was het oorspronkelijke plan? "Ik weet niet waar ik me moest opblazen", zei Krayem in zijn verhoren. "Ik denk dat Khalid El Bakraoui in gedachten had dat we onszelf aan weerszijden van het metrostel zouden opblazen: bijvoorbeeld hij in het eerste metrostel, ik achteraan. Als ik een eerste explosie zou horen, was het aan mij om op de knop te drukken om me op te blazen."

Krayem keerde die bewuste ochtend terug naar de Kazernenlaan, waar hij zijn explosieven in het toilet gooide. Toen de WC-pot verstopt raakte, goot hij de rest in de douche. Krayem had geen benul van het grote risico dat hij op dat moment liep, zoals een specialist van ontmijningsdienst DOVO eerder tijdens het proces kwam vertellen. Hij wist naar eigen zeggen alleen dat het gevaarlijk zou zijn om de elektriciteit in te schakelen.

Verder bleek dat Krayem tot de nacht voor zijn arrestatie hoopte dat zijn broer hem zou komen oppikken in Brussel. De twee hadden de dagen voordien via Facebook en e-mail berichten uitgewisseld, zo bleek uit nota's van de Staatsveiligheid. Krayem zei in zijn verhoren dat hij hoopte dat zijn broer met zijn paspoort en identiteitskaart zou komen, zodat hij met de identiteitskaart van zijn broer het land zou kunnen verlaten, en zijn broer met zijn eigen paspoort.

De nacht voor zijn arrestatie, in de nacht van 7 op 8 april, zette medebeschuldigde Hervé Bayingana Muhirwa, bij wie hij ondergedoken zat, Krayem af in een park in Laken. Krayem hoopte dat zijn broer hem daar zou komen ophalen, maar toen dat niet gebeurde, trok hij naar de buurt van de Stalingradlaan in Brussel, die hij kende. Daar bracht hij de nacht door en bracht hij een bezoek aan een moskee, alvorens terug te keren naar het appartement van Bayingana Muhirwa.

Op 8 april in de voormiddag voerde Bayingana Muhirwa Krayem opnieuw naar de Stalingradlaan, deze keer om een valies te kopen met het oog op zijn terugkeer. Om 11.30 uur werden ze daar opgepakt. De broer van Krayem zou later verklaren dat het hem er al die tijd enkel om te doen was dat ze in contact bleven staan. "Maar ik heb nooit wat dan ook ondernomen", zei hij in een verhoor.

Voorts bleek nog dat Krayem tijdens verschillende verhoren aangaf dat medebeschuldigden Salah Abdeslam en Sofien Ayari, die op 18 maart 2016 gearresteerd werden, niets te maken zouden hebben met de aanslagen in Brussel. "Brussel was niet gepland voordat Abdeslam en Ayari werden gearresteerd", zei Krayem. Tot slot stelde Krayem tijdens een verhoor zelf dat hij na zijn doortocht in Syrië en zijn verblijf in de gevangenis "een groot deel" van zijn menselijkheid was verloren. "Heel mijn leven is neutraal, alle gevoels zijn verdwenen."

15:38 Krayem: "Abdeslam en Ayari hebben niets te maken met aanslagen Brussel"

Beschuldigde Osama Krayem heeft tijdens verschillende verhoren aangegeven dat medebeschuldigden Salah Abdeslam en Sofien Ayari, die op 18 maart 2016 gearresteerd werden, niets te maken hebben met de aanslagen in Brussel. Dat heeft onderzoeksrechter Olivier Leroux maandagnamiddag verklaard tijdens de profielschets van Krayem.

Abdeslam en Ayari staan allebei net als Krayem terecht voor hun rol bij de aanslagen op 22 maart 2016 op de luchthaven van Zaventem en de metro in Maalbeek. Maar volgens Krayem hebben beiden daar niets mee te maken. "Brussel was niet gepland voordat Abdeslam en Ayari werden gearresteerd", zei Krayem tijdens een van zijn verhoren. Daarom waren beiden ook niet op de hoogte van de plannen.

Voorts bleek ook nog dat Krayem geen hoge pet op had van Abdeslam. "Salah is het niet waard om aan onze zijde te staan", klinkt het onder meer. Hij omschrijft hem ook als een "zielige kerel". Abdeslam en Ayari werden op 18 maart opgepakt in Molenbeek nadat ze na de schietpartij in de Driesstraat drie dagen eerder op de vlucht waren geslagen. Beiden zaten dus in de cel op het moment van de aanslagen.

15:18 Vraag of Krayem hielp bij het klaarmaken van de bom daags voor de aanslag in Maalbeek

Daags voor de aanslagen in Brussel en Zaventem heeft beschuldigde Osama Krayem twee rugzakken gekocht die gebruikt zouden worden bij de aanslag in het metrostation van Maalbeek. Krayem beweert dat hij niet geholpen heeft bij het klaarmaken van de bom, maar de onderzoekers stellen dat in vraag, zo bleek maandagmiddag op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016.

Op 21 maart wordt Krayem eropuit gestuurd om twee rugzakken te kopen. Volgens Krayem heeft hij daarbij de consignes gekregen om "de grootst mogelijke" rugzakken te kopen. In verschillende verhoren gaf Krayem tegenstrijdige verklaringen. Zo was het dan eens Khalid El Bakraoui en op een ander moment Ibrahim El Bakraoui die hem vroeg de rugzakken te kopen. Krayem zou de rugzakken vervolgens naar de Max Roosstraat hebben gebracht om te laten vullen met de bommen.

Op de bewakingsbeelden van de inkomhal van het safehouse in de Kazernenlaan blijkt dat Krayem pas om 22.15 uur met één rugzak komt aanzetten. Daarna gaat hij nog eens op en af naar de Max Roosstraat om ook de tweede rugzak op te halen. Dat zou betekenen dat het kopen van de rugzakken, het traject naar de Max Roosstraat en het traject naar de Kazernenlaan meer dan vijf uur in beslag genomen hebben.

Dat lijkt lang, stelde adjunct-hoofdonderzoeker Frédéric Vanesse maandag. De onderzoekers vroegen zich dan ook af of Krayem niet geholpen zou hebben bij het klaarmaken van de bommen. Daarnaar gevraagd tijdens een nieuw verhoor verklaarde Krayem dat hij, nadat hij de rugzakken in de Max Roosstraat had afgezet, van Ibrahim El Bakraoui de opdracht had gekregen twee kookpotten te kopen. "Ik heb niet geholpen bij het maken van de TATP, noch bij het maken van de bom", aldus Krayem. Uiteindelijk zal enkel Khalid El Bakraoui zijn bom op 22 maart tot ontploffing brengen. Krayem zelf keert met zijn rugzak terug naar het appartement in de Kazernenlaan, waar hij de springstof zal weggieten in het toilet, dat verstopt geraakt, en de douche.

14:13 Krayem vertrok uit Syrië wegens meningsverschillen met IS, maar miste vervolgens afrit

Beschuldigde Osama Krayem heeft in september 2015 Syrië verlaten omdat hij "meningsverschillen" had met terreurorganisatie Islamitische Staat. Maar de onderzoekers plaatsen vraagtekens bij die uitleg, in de eerste plaats omdat hij bij zijn terugkeer in Europa vanuit Duitsland koers zette naar België, en niet noordwaarts richting thuisbasis Zweden.

Op het assisenproces over de terreuraanslagen van 22 maart 2016 bespreken de onderzoekers maandag de profielschets van Krayem. De Zweed, die in augustus 2014 naar Syrië was getrokken, deed inkopen voor de terreurcel, hielp vermoedelijk met de productie van de bommen en trok met een rugzak vol explosieven naar metrostation Pétillon. Uiteindelijk maakte hij rechtsomkeer, om de explosieven weg te gieten in het toilet van hun safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek.

Adjunct-hoofdonderzoeker Frédéric Vanesse, van de antiterrorisme-eenheid van de federale gerechtelijke politie (fgp) van Brussel, legde uit dat Krayem in september 2015 terugkeerde naar Europa. Aan de basis van die beslissing zouden meningsverschillen met terreurorganisatie IS gelegen hebben, die kritiek uitte op geleerden van wie hij een hoog aanzien had. Aan zijn ondervragers, die vraagtekens hadden bij die uitleg, zei Krayem dat ze imam moesten zijn om hem te begrijpen en dezelfde taal te praten. "Het ontbreekt u aan algemene religieuze kennis", zei Krayem.

Voorzitster Laurence Massart merkte op dat Krayem zich op het proces afzijdig houdt, zij het op een respectvolle manier, en vroeg Mohamed Fahmi, die als islamoloog voor de fgp Brussel werkt, of het mogelijk is dat Krayem de jurisdictie van het hof niet erkent. Fahmi achtte dit mogelijk: hij zag dit al bij verschillende terreurverdachten. Onderzoeksrechter Olivier Leroux verduidelijkte dat Krayem goed meegewerkt heeft tijdens het onderzoek, maar dat over zijn religieuze motieven om uit Syrië te vertrekken "geen dialoog" mogelijk was.

Krayem was na zijn verblijf in Syrië samen met medebeschuldigde Sofien Ayari naar het Griekse eiland Leros getrokken, waar ze allebei op 20 september werden gecontroleerd door de Griekse autoriteiten. Toen beiden de ferry naar Athene namen enkele dagen later, zou Krayem ook Ahmad Alkhald, de bommenmaker achter de aanslagen in Parijs, tegen het lijf zijn gelopen.

Op 3 oktober 2015 pikte Salah Abdeslam de drie op in Ulm in Duitsland. Abdeslam overhandigde hen op dat moment ook alledrie een valse identiteitskaart. De onderzoekers konden reconstrueren dat de valse Belgische identiteitskaart van Krayem al werd vervaardigd op 28 september, toen die nog in Wenen was. Nog op een andere manier botste Krayems feitelijke parcours met zijn bewering om terug te willen keren naar Zweden. Zo zou het volgens de onderzoekers logischer geweest zijn om in Duitsland te zijn gebleven.

Krayem gaf toe dat dat een "slimme vraag" was, maar zei dat het "op dat moment een goede beslissing leek" om naar Brussel te komen. Opvallend nog was een van de verhoren van Krayem over medebeschuldigde Smail Farisi. Hij noemde hem "een arme man, omdat hij geen deel uitmaakte van de groep die de aanslagen organiseerde, zijn naam had nooit in het dossier mogen staan, hij had niets te maken met ons, met de groep."

13.39 uur: Krayem: "Naam van Smail Farisi had nooit in het dossier mogen staan"

Op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 hebben de onderzoekers maandag hun licht laten schijnen op het verblijf van beschuldigde Osama Krayem in het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek. Ook de rol van Smail Farisi, die de studio vanaf februari 2016 huurde, is kort aan bod gekomen, waarop de oudste van de broers-Farisi en zijn advocaat zich begonnen te roeren. Een onderzoeksrechter heeft echter bevestigd dat Krayem in verhoren had aangegeven dat Smail Farisi niks met de aanslagen te maken had.

Op 16 maart 2016 verhuisde Krayem naar het safehouse in de Kazernenlaan, nadat hij één nacht had doorgebracht bij Hervé Bayingana Muhirwa in de Tivolistraat in Laken. Nadat Sofien Ayari en Salah Abdeslam opgepakt waren op 18 maart, kwam Krayem twee dagen niet naar buiten.

Smail Farisi zou hen eten gebracht hebben, maar zou zich ook als een bangerik gedragen hebben. Soms zou hij geweigerd hebben dingen te halen. Zo lichtte adjunct-hoofdonderzoeker Frédéric Vanesse maandag het onderzoek naar Krayems passage in de Kazernenlaan toe.

Daarop werden Smail Farisi en zijn advocaat onrustig. Pas toen onderzoeksrechter Olivier Leroux de presentatie aanvulde met andere fragmenten uit verhoren van Krayem, leek Farisi gerustgesteld.

Hij knikte en klapte aan het einde van de tussenkomst van de onderzoeksrechter zelfs geluidloos in zijn handen. In die verhoren lijkt Krayem Farisi immers vrij te spreken. "Ik denk niet dat hij betrokken was bij de aanslagen, ik geloof dat hij gewoon een vriend was van de ander (Khalid El Bakraoui, red.)", liet hij optekenen. "Ik vroeg of Farisi op de hoogte was van wat er ging gebeuren.

Khalid antwoordde van niet, dat hij het hem niet kon vertellen, omdat Smail al bang was van zijn schaduw", zei hij later. Verder noemde hij Smail Farisi nog "een arme man, omdat hij geen deel uitmaakte van de groep die de aanslagen organiseerde, zijn naam had nooit in het dossier mogen staan, hij had niets te maken met ons, met de groep."

Farisi had pech dat de El Bakraoui-broers hun oog op hem hadden laten vallen. "De huur van het appartement door Farisi was al voorbereid, hij wist niet waarom, maar de anderen hadden hem gevraagd een flat te huren op zijn naam."

11.45 uur: Krayem had 'meningsverschillen' met Islamitische Staat over profeten

Onderzoekers hebben maandagochtend vraagtekens gezet bij de beweringen van beschuldigde Osama Krayem omtrent de redenen van zijn terugkeer naar Europa. Krayem verklaarde dat hij Syrië en IS-gebied had verlaten wegens "meningsverschillen" over bepaalde geleerden. Zijn parcours richting Brussel liep echter grotendeels parallel met dat van medebeschuldigde Sofien Ayari en Ahmad Alkhald, de man die de bommen gefabriceerd zou hebben voor de aanslagen in Parijs, en later in Syrië zou zijn omgekomen.

Krayem keerde in september 2015, na zowat een jaar in IS-gebied, terug naar Europa. Die beslissing was hem naar eigen zeggen ingegeven doordat er "meningsverschillen" waren ontstaan met IS. IS zou kritiek hebben gehad op enkele profeten die Krayem beluisterde. Daarom zou Krayem naar eigen zeggen naar Zweden willen hebben terugkeren.

Daar zetten de onderzoekers echter vraagtekens bij. Zo legde Krayem grotendeels hetzelfde parcours af als medebeschuldigde Ayari en Alkhald. Krayem beweerde Ayari te hebben ontmoet op het Griekse eiland Leros, waar ze allebei op 20 september werden gecontroleerd door de Griekse autoriteiten. Toen beiden enkele dagen later de ferry naar Athene namen, zou Krayem ook Alkhald tegen het lijf zijn gelopen. Krayem hield vol niet uitgestuurd te zijn door IS en de "ideeën van Ayari en Alkhald" niet te hebben gekend.

Volgens islamoloog Mohamed Fahmi was het toen evenwel geen sinecure om IS-gebied te verlaten. Daarvoor was de toelating van de hoogste echelons nodig. Voorts viel op dat medebeschuldigde Salah Abdeslam Krayem samen met Ayari en Alkhald op 3 oktober 2015 oppikte in Ulm in Duitsland. Abdeslam overhandigde hen op dat moment ook alledrie een valse identiteitskaart.

De onderzoekers konden reconstrueren dat de valse Belgische identiteitskaart van Krayem op naam van Samir Sakrie werd vervaardigd op 28 september. Op dat moment was Krayem zelf echter nog in Wenen. Zijn valse papieren werden dus al gemaakt tijdens zijn traject. Bovendien werden de valse identiteitsdocumenten voor Ayari en Alkhald, die allebei een rol zouden spelen bij de aanslagen van Parijs en Brussel, op dezelfde dag gefabriceerd.

Ten slotte botste Krayems feitelijke parcours ook met zijn bewering om terug te willen keren naar Zweden. Dan zou het volgens de onderzoekers bijvoorbeeld logischer geweest zijn om in Duitsland te zijn gebleven. Krayem gaf toe dat dat een "slimme vraag" was, maar zei dat het "op dat moment een goede beslissing leek".

5.00 uur: Profielschets Osama Krayem

De vraag blijft of Krayem de zitting maandag zal bijwonen. Hij heeft zich nog niet laten opmerken door zijn bereidwilligheid.

Bij de start van het proces weigerde hij al recht te staan voor de voorzitter van het hof, Laurence Massart, en zijn identiteit te bevestigen. Hij keert sindsdien iedere ochtend terug naar zijn cel in het Justitia-gebouw in Haren.

Bij elke vraag die hem gesteld wordt, schudt hij het hoofd. Zijn advocate Gisèle Stuyck heeft woensdag bevestigd dat haar cliënt zeker geen antwoorden zal geven tijdens zijn ondervraging. "En dat heeft niets te maken met de kwestie van de overbrengingen", klonk het.

Ze beloofde meer duidelijkheid te verschaffen over zijn motieven, maar pas op het moment dat hij ondervraagd zou moeten worden.

Krayem had een blanco strafblad toen hij in 2013 radicaliseerde. In augustus 2014 trok hij naar Syrië, waar hij contact onderhield met zijn familie en over zijn activiteiten op Facebook postte.

Krayem verliet Syrië in september 2015 en kwam via Turkije, Griekenland, Oostenrijk en Duitsland naar België om de terreurcel te vervoegen.

Na de aanslagen in Zaventem en Brussel dook Krayem onder bij Hervé Bayingana Muhirwa in de Tivolistraat in Laken. Hij werd op 8 april 2016 opgepakt.

Op het proces over de aanslagen van 13 november 2015 in Parijs werd hij in juni veroordeeld tot 30 jaar, waarvan hij minstens twee derde volledig moet uitzitten. Ook daar werkte hij niet mee.

Normaliter had de profielschets en rol van Ibrahim Farisi vorige week donderdag behandeld moeten worden, maar die timing werd niet gehaald. De jongere Farisi zal nu woensdag aan de beurt komen. Later die dag zouden de vragen aan de getuigen ook starten.