Vietnamese smokkelnetwerken: 'Brussel als laatste tussenstop'

Brusselse taxichauffeurs en Anderlechtse safehouses spelen een cruciale rol in het overlijden van 39 Vietnamezen in een koelcontainer in Essex. De rechtszaak die volgde op het drama en die nog steeds aan de gang is, toont hoe onze hoofdstad een belangrijk knooppunt vormt in soms maandenlange tochten met het Verenigd Koninkrijk als eindbestemming. “Brussel is in deze zaak geen annex: het is een centraal punt.”

In een koelwagen in het Zuid-Engelse graafschap Essex werden op 23 oktober 2019 de levenloze lichamen van 39 Vietnamezen, onder wie drie minderjarigen, aangetroffen. Al relatief snel bleek dat de container een dag eerder in Zeebrugge was vertrokken en deel uitmaakte van een internationaal smokkelnetwerk. Een Joint Investigation Team waarbij zowel België, Ierland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Europese autoriteiten werden betrokken, werd vrijwel meteen opgericht. In het kader van het Belgische onderzoeksonderdeel volgden er huiszoekingen in onder meer Anderlecht, Schaarbeek, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Pieters-Leeuw, Ganshoren, Brussel, Ukkel en Etterbeek. Die mondden uit in een rechtszaak waarvan de debatten op 15 en 16 december voor de correctionele rechtbank van Brugge werden gehouden en waar zich in totaal 23 beklaagden moesten verantwoorden voor hun aandeel in de mensen­smokkel. Uit het proces en het onderzoek die eraan voorafgingen, blijkt dat mensen soms maandenlang onderweg waren, via veel verschillende routes. Erg vaak vormde Brussel een belangrijke schakel in hun tocht.

“Slachtoffer N.* werd bijvoorbeeld de avond vóór het vertrek van de vrachtwagen nog vanuit Parijs naar Brussel vervoerd,” vertelt advocaat Luc Arnou, die als raadsman optreedt voor Federaal Migratiecentrum Myria en vzw PAG-ASA, dat zich in de zaak burgerlijke partij heeft gesteld. “N. had haar gsm nog bij zich. Uit haar mobiele gegevens leidden de onderzoekers af dat haar laatste moment in Vietnam dateerde van 30 augustus 2019. Nadien was de vrouw gelokaliseerd in achtereenvolgens Myanmar, Turkije, Griekenland, Malta, Spanje en Frankrijk.” Vanuit Frankrijk werd ze uiteindelijk door een Brusselse taxichauffeur naar Brussel gevoerd, waarna ze op 22 oktober 2019 in het Noord-Franse Bierne op het dodelijke transport werd gezet.

De odyssee die N. ondernam, was niet uitzonderlijk. Via allerlei routes – vaak via Rusland – belandden de gesmokkelde mensen in Europa. Zodra ze in Europa waren, werden de slachtoffers opgevangen in safehouses gerund door Vietnamese personen, al dan niet zelf illegaal in het land. In België was er sprake van verschillende safehouses, hoofdzakelijk in Brussel gelegen. “België is klein en heeft veel toegangswegen via snelwegen en trein- en luchtverkeer,” verklaart Sarah De Hovre van PAG-ASA, dat ten tijde van de smokkel in 2019 zo'n drie minderjarige, Vietnamese slachtoffers opving. “Daarom wordt Brussel vaak als draaischijf en transitplek uitgekozen. Het is ook een kosmopolitische stad met veel netwerken, ook illegale. Soms is het verblijf van de slachtoffers er erg kort, maar soms blijven ze maanden in Brussel en worden ze tewerkgesteld in nagelstudio's of restaurants om een deel van hun reis terug te betalen.”

Tijdens de procesgang kwamen vooral adressen in de Ninoofsesteenweg en de Gespstraat in Anderlecht ter sprake, maar ook locaties in Schaarbeek en Elsene werden opgegeven. Zo blijkt uit het onderzoek dat een appartement op de tweede verdieping in de Ninoofsesteenweg al sinds ten minste juli 2018 gebruikt werd om migranten tijdelijk op te vangen. “Uit het verhoor van T.*, een slachtoffer van een mislukt transport, blijkt dat deze man in het safehouse in de Ninoofsesteenweg was ondergebracht, waar hij verbleef met ongeveer tien andere Vietnamezen,” aldus Arnou. “Ze mochten er geen lawaai maken en de organisatie besliste wie wanneer vertrok.”

De eigenaar van de pizzeria op de benedenverdieping getuigde dat hij er al lang Vietnamezen, die zich steeds verplaatsten met taxi's, in groepjes van vier of vijf binnen en buiten zag komen. Op een bepaald moment mocht T. vertrekken richting Brugge, maar werd hij aangereden door een auto. Hij werd eerst in de struiken gelegd, maar nadien toch door een ander slachtoffer op de trein geholpen richting Brussel. In augustus 2018 trof de Brusselse politie T. aan aan de ingang van haar parking in de Frankrijkstraat. De man droeg geen linkerschoen en zijn linkerbeen was gebroken.

Met de taxi naar de laadplaats

Niet enkel de safehouses waren in Brussel gelegen, ook de taxichauffeurs die de Vietnamezen transporteerden, waren doorgaans Brusselaars, veelal van Belgische of Marokkaanse nationaliteit. Ze vervoerden slachtoffers vanuit locaties in Europa naar Brussel en vanuit Brussel naar de laadplaatsen. De ochtend van 22 oktober 2019 werden vier chauffeurs ingeschakeld om naar het Noord-Franse Bierne te rijden, waar de Vietnamezen de koelcontainer zouden betreden. De vier taxichauffeurs waren afkomstig uit Dilbeek, Anderlecht, Schaarbeek en Vorst. Een van de vier chauffeurs had voordien al mensen opgepikt in Oostenrijk en Duitsland om ze naar Brussel te brengen. Zo vervoerde hij een van de slachtoffers van het dodelijke transport bijvoorbeeld eerder van Berlijn naar metrostation Aumale om naar het safehouse in de Gespstraat te gaan.

“Hoewel de volledige smokkelroute grotendeels in Vietnamese handen is, besteden ze duidelijk een aantal zaken uit,” zegt Stef Janssens, expert in mensenhandel en mensenmokkel bij Myria. “Ze maken gebruik van de systemen en infrastructuur die al bestaan. De taxiritjes moeten natuurlijk zo normaal mogelijk lijken. Het zou opvallen indien er plots veel Vietnamese taxichauffeurs zouden rondrijden. Daarom maken ze gebruik van al actieve taxichauffeurs.” De dag vóór het dodelijke transport werden zo een vijftiental mensen uit Brussel, een aantal mensen uit Parijs en nog een aantal mensen uit Duitsland naar Bierne gevoerd.

Volgens het jaarrapport 2020 van Myria is het overigens niet de eerste maal dat Brusselse taxichauffeurs worden ingezet bij smokkelactiviteiten. In 2016 smokkelde een Syrisch-Egyptisch smokkelnetwerk slachtoffers afkomstig uit Syrië, Eritrea, Soedan, Ethiopië en Afghanistan naar het Verenigd Koninkrijk. De smokkelaars waren vooral actief op parkings langs de E40-autosnelweg en opereerden hoofdzakelijk vanuit de kampen in Calais. Vervolgens werden de smokkelslachtoffers op de trein gezet naar het Brusselse Noord- of Zuidstation, waar ze werden opgepikt door de smokkelaars. Aan het Brusselse Zuidstation was er ook sprake van niet-geregistreerde taxichauffeurs of 'zwartrijders' die klanten moesten afhalen en wegbrengen.

“Brussel vormde duidelijk een centraal punt in dit Vietnamese smokkelnetwerk,” duidt Janssens. “Via de safehouses vormde de hoofdstad een verzamelpunt en vanuit Brussel werden de slachtoffers naar de laadplaatsen gevoerd. Het smokkelnetwerk was al operationeel sinds 2018 en was sindsdien ook aanwezig in Brussel. Brussel is in deze zaak geen annex: het is een centraal punt.”

Dat Brussel een draaischijf vormde in het smokkelnetwerk richting het Verenigd Koninkrijk, hoeft volgens Janssens niet te verbazen. “Zelfs los van de Vietnamese smokkelnetwerken vormt Brussel een centraal punt in smokkelfenomenen. Zo weten we dat slachtoffers die in de kampen van Calais zitten soms de opdracht krijgen om het openbaar vervoer richting Brussel te nemen. Daar moeten ze vervolgens contact opnemen met hun smokkelaar die zich in het Maximiliaanpark of in de omgeving van het Noordstation bevindt. Van daaruit worden ze naar een parking vervoerd of gaan ze met het openbaar vervoer naar de omgeving van een snelwegparking, waar een andere smokkelaar hen staat op te wachten om hen op een vrachtwagen richting het Verenigd Koninkrijk te plaatsen. Het gebeurt soms ook dat slachtoffers rechtstreeks van Calais naar een parking gaan – zonder tussenstop in Brussel – maar dat geldt vooral voor hen die voldoende geld kunnen neerleggen. Brussel is zonder meer een knooppunt. Het is een multi-etnische stad: als smokkelaar is dat natuurlijk een meer interessante omgeving dan pakweg Knokke. Na Brussel gaat het traject altijd richting de kust.”

Brussels parket komt niet tussen

Daarom is het evenmin een toeval dat de twee minderjarige Vietnamese jongens die uit een Nederlandse opvang verdwenen, meteen naar Anderlecht reden, benadrukt Janssens. De zaak bracht het Brusselse parket in een netelige situatie. Op 11 oktober 2019 ontsnapten twee Vietnamese jongens uit een opvang voor minderjarige vluchtelingen in Nederlands Limburg waar ze in de lente van 2019 naartoe werden gebracht nadat ze door de Nederlandse politie aangetroffen werden in de laadruimte van een vrachtwagen. De twee Vietnamese jongens werden opgehaald door een Brusselse taxichauffeur. Later zou blijken dat het om een van de vier taxichauffeurs ging die ook een van de ritjes naar Bierne uitvoerde op de vooravond van het Essex-drama.

De Nederlandse politie achtervolgde de Brusselse taxi ongemerkt tot aan het safehouse in de Gespstraat in Anderlecht, waar de minderjarige jongens nog ruim een week verbleven. Omdat de taxi in het geheim werd gevolgd door de Nederlandse politie, werden ook de Belgische federale politie en het Brusselse parket op de hoogte gebracht van de rit en de bestemming van de jongens. Dat blijkt onder meer uit een antwoord op een parlementaire vraag van Ben Segers (Vooruit) aan de minister van Justitie, Vincent Van Quickenborne (Open VLD) in februari 2021.

Het Brusselse parket besliste evenwel om niet in te grijpen, waardoor het niet verhinderde dat de twee jongens twaalf dagen later dood werden aangetroffen in een koelwagen in Essex. “Er moet iets misgegaan zijn bij de overdracht van de zaak van de Nederlandse politie naar de Belgische,” aldus parlementslid Segers. Het Brusselse parket verwijst vandaag echter naar de communicatie die het eerder al bracht: “Er is een uitvoerig telefonisch onderhoud geweest tussen de magistraat met dienst van het parket van Brussel en de officier van Justitie van het parket van Limburg over de vraag of er voldoende elementen voorhanden waren die onmiddellijk verder onderzoek bij hoogdringendheid noodzaakten. De hieruit voortvloeiende beslissing om niet onmiddellijk tussen te komen werd weloverwogen genomen in overleg tussen de betrokken magistraten en politie.”

Minister Van Quickenborne stelde zowel een intern onderzoek in, als een onderzoek op het niveau van Eurojust, een agentschap van de Europese Unie (EU) dat de samenwerking tussen de gerechtelijke autoriteiten in de hele EU ondersteunt. Omdat het onderzoek tot voor kort nog lopende was, kon niet dieper ingegaan worden op alle resultaten van dat onderzoek. Segers geeft alvast aan een nieuwe vraag over de zaak te stellen zodra het proces afgerond is.

Hoewel er 39 doden vielen, schreeuwden alle beklaagden tijdens het proces hun onschuld uit. Zowel de vermoedelijke organisatoren, eigenaars van safehouses als taxichauffeurs beweerden niet op de hoogte te zijn geweest van de mensensmokkel. Het Openbaar Ministerie vordert vijftien jaar cel voor de vermoedelijke spilfiguur. Daarnaast hangt hem een boete van 920.000 euro en een verbeurdverklaring van bijna 2,3 miljoen euro boven het hoofd. De andere beklaagden, onder wie de eigenaars van safehouses en taxichauffeurs, riskeren 1 tot 10 jaar cel. Het vonnis wordt op 19 januari verwacht.

*Volledige naam gekend bij de redactie