Halve eeuw ozonmetingen in Ukkel: ozonlaag lijkt te herstellen

Het KMI in Ukkel viert donderdag vijftig jaar ozonmetingen. De Belgische meteorologische dienst is daarmee een pionier op het vlak van dergelijke metingen, samen met Zwitserland en Duitsland. De metingenreeks is van uitzonderlijk belang, omdat ze de hele periode overspant waarin het befaamde ozongat op de zuidpool ontstond.

De metingenreeks - drie metingen per week gedurende een halve eeuw - behoort tot de vijf langste van de wereld. Dankzij die lange reeks kunnen onderzoekers vandaag de gevolgen van het verbod op het gebruik van CFK's (Chloor-fluor-koolstofverbindingen) voor de ozonlaag vaststellen.

Bescherming tegen uv-stralen

"De metingen begonnen eigenlijk uit wetenschappelijke nieuwsgierigheid", zegt Hugo De Backer, hoofd van de Dienst Weerinstrumenten van het KMI. "We hoopten met de waarnemingen onze weersvoorspellingen te verbeteren. Het was de tijd voor de satellieten. Nadat chemici hadden geopperd dat CFK's de ozonlaag zouden kunnen aantasten, verschoof onze focus. Het ozongat boven Antarctica eiste vanaf dan alle aandacht op."

De ozonlaag is erg belangrijk. Al maakt ozon slechts 0,001 procent uit van de atmosfeer, ze is toch van essentieel belang om het leven op aarde te beschermen tegen de aanval van de sterke uv-straling afkomstig van de zon. De grootste concentraties ozon bevinden zich op ongeveer 22 kilometer boven het aardoppervlak. Terwijl ozon in de hoge atmosfeer nuttig is, kan te veel ozon dicht tegen het aardoppervlak gevaarlijk zijn. Daar veroorzaakt het gezondheidsrisico's bij mensen met een verlaagde weerstand, met hartaandoeningen en met problemen aan de luchtwegen.

Langzaam herstel

De metingen in Ukkel gebeuren met een ozonsonde die wordt meegestuurd met een weerballon. "Een ozonsonde is een heel eenvoudig instrument, bestaande uit een pompje dat lucht aanzuigt en naar een natte batterij leidt", aldus De Backer. "De vloeistoffen in de batterij en de aanwezige ozonmoleculen in de lucht wekken een stroom op, waarvan de stroomsterkte een maat is voor de ozonconcentratie."

"Onze metingen, met een weerballon, zorgen voor een reeks verticale metingen vanop het aardoppervlak tot op 30 kilometer hoogte", zegt De Backer. "Aan het aardoppervlak kunnen er grote regionale verschillen zijn in ozonconcentraties, te wijten aan luchtvervuiling. Hoger in de atmosfeer varieert de concentratie over grotere afstanden. Door onze lange metingenreeks kunnen we zien dat de ozonlaag langzaam aan het herstellen is."

Dat herstel is te danken aan de maatregelen in het Protocol van Montreal, waarin in 1989 de afbouw van de productie en het gebruik van CFK's werd vastgelegd, de koel- en drijfgassen die de ozonlaag doen afbreken. De resultaten van de ban op CFK's worden nu pas zichtbaar. Dat komt door de lange levensduur van die CFK's.