Oost-Europese meerkikker en muurhagedis rukken op in Brussel

Zeventien jaar na de laatste inventaris hebben Natuurpunt en Natagora een atlas van reptielen en amfibieën in het Brussels Gewest opgemaakt. Door klimaatverandering en menselijke tussenkomst zijn er behoorlijk wat nieuwe soorten. Waterschildpadden blijken massaal uitgezet, de Oost-Europese meerkikker verdringt de inheemse bastaardkikker en de muurhagedis heeft zich vanuit de Ardennen via goederentreinen een weg naar het noorden gebaand.

De nieuwe atlas behandelt in totaal 26 soorten amfibieën en reptielen die werden geregistreerd tijdens meer dan 10.000 waarnemingen tussen 2004 en 2019. Meer dan 70 procent van deze waarnemingen werd verzameld tussen 2017 en 2019. Aan de intensieve veldcampagne werkten een 80-tal veldmedewerkers van natuurverenigingen Natuurpunt en Natagora mee, in opdracht van milieuagentschap Leefmilieu Brussel.

Kikkers, padden, salamanders, hagedissen en exotische reptielsoorten zijn allemaal opgenomen in de nieuwe atlas. In 2010 werd bijvoorbeeld voor het eerst een muurhagedis gevonden in het gewest. Deze soort komt van nature voor ten zuiden van Samber en Maas maar heeft zich als ‘verstekeling’ op goederentreinen weten te verspreiden naar het noorden.

Intussen zijn in Brussel al exemplaren ontdekt langs de belangrijkste spoorwegen en op een aantal industriegebieden. De soort is vooral aanwezig in het gebied rond het station van Vorst en op het hele spoorweg- en industriegebied van het Noordstation tot in Haren. Deze warmteminnende soort vindt er op de schaarsbegroeide spoorwegbermen en tussen de snel opwarmende breukstenen een geschikt leefgebied. Vermoedelijk zal de muurhagedis zich ook de komende jaren nog verder verspreiden langs de sporen.

Exoten

Enkele soorten zijn opzettelijk uitgezet door de mens. Noord-Amerikaanse waterschildpadden bijvoorbeeld, die werden gekocht in dierenspeciaalzaken, maar door hun eigenaars in parkvijvers werden gedumpt eenmaal ze te groot werden om thuis te houden. Ze zitten zowat overal, meldt Natuurpunt, al lijken de vijvers van Neerpede, de Kruidtuin en het Rood Klooster de meest populaire 'dumpingspots'. Waterschildpadden komen van nature niet in België voor.

De groene meerkikker, die normaal in Oost-Europa voortkomt, heeft sinds de vorige atlas een enorme opmars gemaakt. Het is nog zo'n soort die zich hier via de mens heeft gevestigd, én die intussen de inheemse bastaardkikker in Brussel verdringt.

Tijdens het atlaswerk kwamen drie Brusselse hotspots van reptielen en amfibieën naar voor. De moerassen van Jette-Ganshoren met hun gevlekte ringslangen, het Rood Klooster in Oudergem met een hoge concentratie aan padden en kikkers en enkele honderden alpenwatersalamanders, en het Brusselse deel van het Zoniënwoud, waar de zeldzame vuursalamander leeft.

Tussen 2009 en 2020 werden 543 verschillende volwassen vuursalamanders in het woud gevonden, waarvan het merendeel zich in de Vuilbeekvallei bevindt. De vrouwtjes zetten er hun larven af in twee kleine bronbeken. Door de droogte van de laatste jaren droogden beide beken vroegtijdig uit, waardoor de larven niet tijdig konden metamorfoseren en stierven.

Diervriendelijke ingrepen

De atlas doet ook suggesties om de stad meer reptiel- en amfibievriendelijk te maken. Ingrepen die voor reptielen en amfibieën het verschil kunnen maken, zijn het leeghalen van dichtgeslibde poelen, burgers stimuleren om ecologische en visvrije tuinvijvers aan te leggen of parkvijvers voorzien van zachter glooiende oevers, waardoor de dieren er makkelijker in en uit raken.

De auteurs van de atlas roepen ook alle mensen die regelmatig in het Brussels gewest komen op om waarnemingen van amfibieën en reptielen in te voeren via Herpetobru.be.

Pendelaars kunnen mee helpen speuren naar muurhagedissen vanaf de stations, inwoners wordt gevraagd om de soorten uit hun tuinvijvertjes door te geven en de vele bezoekers van stadsparken, bossen en Brusselse natuurgebieden kunnen zeker helpen door waarnemingen van soorten als de gewone pad of bruine kikker te melden. Binnen pakweg 20 jaar zullen al die waarnemingen verwerkt worden in een volgende atlas.

De nieuwe atlas is beschikbaar via deze link.