Op huisbezoek met de energieadviseurs: ‘Isoleren doe je van boven naar beneden’

Je woning isoleren, het was altijd al een goed idee. Met de exploderende gasprijzen is dat dubbel waar. Alleen is de daad bij het woord voegen vaak makkelijker gezegd dan gedaan in een oud Brussels huis. We gingen op huisbezoek met een van de – gratis – energieadviseurs van het Gewest en trokken soms grote ogen. “Dat mooie raam in enkel glas? Gewoon zo laten.”

“C'est une maison de stoefer. Het wil wel een herenhuis zijn, maar het slaagt daar niet in.” We staan met lerares op rust Liliane Libotte (68) voor haar elegante rijhuis in Laken: bouwjaar 1914, gevel uit natuursteen, voortuintje met smeedijzeren omheining en een sierlijk houten raam met guillotinesluiting op de benedenverdieping.

We, dat zijn behalve de eigenares en het journalistenteam van dienst ook architecte Anne Costa, adviseur bij Homegrade. Libotte heeft de experte van het gewestelijke advies- en begeleidingscentrum voor huisvesting besteld om te kijken hoe ze haar gebouw energie-efficiënter kan maken. “Niet omdat de gasprijzen stijgen, nee. Ik wil het huis vooral in optimale toestand aan mijn kinderen doorgeven, later. En natuurlijk ook omdat het ecologisch is. Verder overweeg ik een tweede warmtepomp te installeren en dan is goeie isolatie essentieel.”

We beginnen het bezoek helemaal boven, in de ongebruikte kruipzolder van het pand. Het dak blijkt geïsoleerd, net als de zoldervloer, waar de zoon des huizes cellulosevlokken heeft geplaatst. Toch kijkt onze energiegids maar sip.

“Dit zie ik niet graag,” zegt Costa, terwijl ze naar de spleten tussen de isolatie en de dakstructuur wijst. “Onzorgvuldig werk van de aannemer. U kunt het zo laten als de zoldervloer goed geïsoleerd is, maar ook dat is hier niet het geval. Die vlokken liggen er nu losjes in, terwijl ze aangedrukt moeten zijn. Hier gebruik je best isolatiematten of de diensten van een gespecialiseerd bedrijf.” Ook de zoon krijgt geen kus van de juf, zoveel is duidelijk.

La mort dans l'âme

Dat we in de nok van het huis beginnen, is geen toeval, legt Costa uit. Wie zijn huis wil isoleren, moet daarbij eerst aan het dak denken, waar de grootste energiewinst te rapen valt. Warmte stijgt immers. Bij Libotte zijn ook verschillende platte daken om die reden aan een upgrade toe, het liefst van de buitenkant. Vervolgens komen de muren en ramen, terwijl vloeren isoleren onder het verwarmde deel van het huis de laagste prioriteit krijgt. Ook bij muren geldt trouwens: isoleer waar mogelijk van buiten. Zoniet liggen koudebruggen en schimmel op de loer. Tenzij je een studiebureau in de arm neemt.

In de loop van het verdere bezoek leren we een huis kennen waar al in energiewinst geïnvesteerd is, maar vaak maar deels: de achtergevel is bijvoorbeeld geïsoleerd, maar de zijmuren van de aanbouwen zijn dat niet. “Typisch voor veel Brusselse huizen,” weet de energiegids. “Mensen werken met het budget dat ze hebben.” Bij Libotte is dat niet anders. “Als ex-ambtenaar heb ik een goed pensioen. Dat investeer ik geleidelijk in het huis.”
Het ideale scenario is anders, zegt Costa: “Het efficiëntst is een huis in zijn geheel aanpakken, bij de aankoop bijvoorbeeld. Zodra je allerlei renovaties hebt gedaan, is het moeilijker om die weer af te breken om je energieprestaties op te krikken. Dat wil trouwens niet zeggen dat je in een huis als dit niets meer kan doen. We leven in het land van de compromissen, in mijn job zit ik daar elke dag middenin.”

Op naar het opmerkelijkste compromis van het bezoek: het guillotinevenster (dat opent door naar boven te schuiven) met een glooiend raamwerk op de benedenverdieping. In originele toestand en ook het hout ziet er nog voortreffelijk uit. Maar het is wel in enkel glas. “Ik wou het vervangen, maar de schrijnwerker die ik liet komen zei me dat hij dat niet over zijn hart kreeg. C'est la mort dans l'âme, madame, als ik dat doe. Wat denkt u?”
Anne Costa moet niet lang nadenken: “Gewoon zo laten. Onze filosofie is om zowel op energieprestaties als op erfgoedwaarde te letten. En die waarde is hier groot, net zoals bij de hele voorgevel, waar ik niet zou aan raken. Maar de rolluikkast boven uw raam, die zou ik wel isoleren. Dat is een plek waar vaak veel warmte ontsnapt.” Het kan vreemd klinken, beseft Costa, maar enkelglas behouden kan soms de beste oplossing zijn. “In sommige gevallen zie je het zelfs in een passiefhuis, maar dan gecompenseerd met tal van andere maatregelen.”

Eerste hulp bij hittegolf

Onze gids staat er telkens weer van te kijken hoezeer eigenaars gefixeerd zijn op het vervangen van hun ramen, terwijl dat vaak niet de belangrijkste energiemaatregel is. “Een oud raam met dubbelglas vervangen door een nieuw is bijvoorbeeld zelden een goed idee. Die vervangdrang moet iets te maken hebben met het zichtbare van die ingreep. Een raam, daar kijk je natuurlijk elke dag door.”

Libotte zit ondertussen niet alleen met vragen over koude winterdagen. Ze wil weten wat ze tegen hittegolven kan doen. Met name de twee studentes die een kot betrekken in haar huis hebben daar tijdens de zomerblok al eens last van. De zware gordijnen die de eigenares liet hangen, helpen maar deels, merkte ze. “Dus komen ze vaak beneden studeren, in de keuken die ik met hen deel, op het terras of in de tuin.” Libotte verhuurt de kamers immers in het kader van het intergenerationele woonproject 'Un toit, deux âges'.

Anne Costa legt uit dat Libotte best naar een oplossing zoekt die de buitenkant van het raam afsluit. “Zo warmt de ruit zelf om te beginnen al niet op.” Het is makkelijker gezegd dan gedaan, beseft de gids. Vaste luiken zouden het uitzicht van de voorgevel ingrijpend veranderen. En een rolluikje aan de buitenkant is niet meteen eenvoudig bij de ronde raamopeningen in het 'stoeferhuis' van Libotte. De noodstudiezaal in de keuken lijkt nog niet meteen afgeschreven.

Steeds meer premies

Liliane Libotte is maar een van de vele Brusselaars die overwegen om hun huis te isoleren. De voorbije jaren steeg het aantal energiepremies gestaag, blijkt uit cijfers die we opvragen bij Leefmilieu Brussel. In 2017 ontvingen 7.600 Brusselaars zo'n premie, in 2021 waren dat er al 13.200. Het grootste budget ging met 33 procent naar dakisolatie, voor verwarmingsketels (26 procent) en muurisolatie (19 procent).

Vanwaar die stijging? Net zoals bij Libotte spelen de energieprijzen hier niet de hoofdrol, vermoedt Joke Dockx van Leefmilieu Brussel. Die prijzen stegen jarenlang dan ook amper, tot de zomer van 2020. “We hebben vooral meer gecommuniceerd, waardoor de premies bekender zijn geworden.” Voor de impact van de stijgende gasprijzen is het nog te vroeg, denkt Dockx. “Tussen plannen, uitvoeren en een premie aanvragen zit altijd wat tijd.” Later dit jaar, als ook de nieuwe vereenvoudigde Renolutionpremies op kruissnelheid komen, komt die stijging mogelijk wél nog. Die premies zijn nu al van kracht, maar online aanvragen kan pas vanaf maart.

De aannemers dan maar. Misschien worden die tal geconfronteerd met klanten die zich verdringen? Ook dat blijkt niet het geval. De gespecialiseerde bedrijven die we contacteren, tellen evenveel of soms zelfs minder aanvragen dan vorig jaar in dezelfde periode.

Bij Homegrade, dat met zijn gratis advies vaak de eerste halte is van de eigenaar met isolatie-ambitie, voelen ze dan weer wel hoe het animo voor isoleren langzaam stijgt. “Eigenlijk weten we al lang dat de energieprijzen te laag waren,” zegt adviseur Etienne Warny. “De stijging van vandaag doet wel mensen beseffen dat ze actie moeten ondernemen. Alleen zit je met een belangrijk vertragingseffect: veel Brusselaars hebben vandaag nog steeds de oude voorschotten en zullen de prijsstijgingen pas in de loop van dit jaar in hun portemonnee voelen.”

Nog een mogelijke verklaring voor het al bij al lauwe enthousiasme voor isolatie: het merendeel van de Brusselaars is niet eigenaar, maar huurt. Het zijn die huurders die de rekening voor de stijgende energieprijzen betalen, waardoor veel eigenaars van opbrengsthuizen niet meteen geneigd zijn om de portemonnee open te trekken. Investeren voor je huurders of voor je kinderen zoals Libotte, het is niet helemaal hetzelfde.

De stad is geen museum

Tuinwijk Le Logis-Floréal, Watermaal-Bosvoorde, een idylle van groen en eenfamiliehuisjes in de stad, met huizen waarvan de tuinen ook door een autovrij paadjesnetwerk verbonden zijn.

Anne Costa en haar man Julien geven ons een kleine rondleiding door hun eigen huis, dat net als alle eengezinswoningen in de wijk beschermd is. De meeste ramen hebben hier enkelglas en rond die ramen zitten bijna overal zwarte plekken. “We zetten de verwarming op 18,5 graden, zodat de warmte niet meteen naar buiten blaast. Maar op die manier is er wel meer condensatie en schimmel. Het is een verscheurende keuze tussen verbruik en de toestand van het huis. We zoeken nu naar een ventilatiesysteem om de situatie te verbeteren.”

Aan de voorzijde zit wél dubbelglas, nog geplaatst voor de hele wijk werd beschermd. “Maar ook daar is het raam ondertussen zo rot, dat het op een bepaald moment gewoon uit de gevel naar binnen viel. We hebben het nu maar vastgeschroefd.”

Costa heeft ons uitgenodigd om te tonen hoezeer de erfgoedlogica kan doorslaan. Want ze mag dan veel belang hechten aan het historische karakter van haar huis, ze heeft het ook moeilijk met de manier waarop Erfgoed Brussels (het vroegere Monumenten en Landschappen) hier optreedt. “Een voorbeeld: als we het dubbelglas dat er nu al zit van voor de bescherming willen vervangen, moet dat opnieuw door enkelglas ... Terwijl er oplossingen met dubbelglas bestaan, die het historische karakter wél bewaren.”

Voor Costa is het hoog tijd om op een modernere manier om te gaan met erfgoed, een bezorgdheid die wel meer collega's bij Homegrade delen. Haar collega Etienne Warny herinnert zich zo epische discussies rond de renovatie van een paviljoen in het Josaphatpark. “We leven in een stad en niet in een museum,” vindt Anne Costa. “Het wordt tijd dat we dat wat meer beseffen.”

Meer informatie over de premies is te vinden op onze website BRUZZ.be