'Brussel moet het centrum worden van het Europese nachttreinnet'

Even had Brussel weer een nachttrein: naar Wenen, tot corona stokken in de wielen stak. Intussen zijn er ambities voor extra nachtlijnen. Actiegroep Back on Track Belgium ziet in het Europese Jaar van het Spoor zijn kans schoon om aan te dringen op haast in de (her)opbouw van een nachttreinnet, met Brussel als centrale hub. “Voor jongeren is een nachttrein iets exotisch. Maar het moet een nieuwe manier van leven worden, geen hype.”

Het nieuwe jaar 2021 is het Europese Jaar van de Spoorwegen. Kunstbiënnale Europalia draait dit jaar om 'Trains & Tracks'. Afgelopen mei deed de Europese Commissie een projectoproep voor een proefproject rond het opnieuw in gebruik nemen van nachttreinlijnen. En vorige maand maakten spoormaatschappijen uit vier Europese landen hun intentie bekend om opnieuw een nachttreinnet uit te bouwen. Onder meer Brussel en Berlijn zouden vanaf eind 2023 opnieuw per trein met elkaar verbonden zijn.

De (nacht)trein heeft de wind mee, zoveel is duidelijk. Maar Back on Track, een Europese actiegroep die ijvert voor een comeback van nacht- en andere langeafstandstreinen, roept beleidsmakers op om die in de nasleep van de coronacrisis prioriteit te verlenen op vliegtuigen. De groep ziet Brussel daarbij als de hoofdstad, de 'hub' van dat Europese nachttreinennet.

“Er werken tienduizenden expats in Brussel en de stad is strategisch ideaal gelegen, tussen Londen, Berlijn, Parijs en Amsterdam,” legt Raphael Winkler Goldstein (46) uit, een Frans-Duitse expat die mede­oprichter is van Back on Track Belgium. Zelf groeide hij op in Zwitserland, waar, zoals hij zegt, treinen ook nu nog enorm belangrijk zijn. “Het netwerk is er extreem goed. Toen ik een kind was, namen wij geregeld de slaaptrein naar Italië of Duitsland.”

“Ik woon nu vier jaar hier, met mijn vrouw en onze twee kinderen. Wij houden van Brussel, en van België. De binnenlandse spoorverbindingen zijn echt goed, maar er zijn te weinig grensoverschrijdende verbindingen. Daardoor moet ik voor mijn werk vaak het vliegtuig nemen, naar Berlijn bijvoorbeeld. 81 procent van de vertrekkende reizigers op Zaventem vliegt naar een bestemming op minder dan 1.500 kilometer. Nachttreinen zouden een groot deel van die vluchten meteen overbodig maken.”

Want vliegtuigen zijn een stuk vervuilender dan de trein, en dragen zo bij aan de klimaatopwarming. “Vliegtuigen zullen niet 'schoon' zijn voor 2040, en dat is nog een vrij optimistische schatting,” zegt Winkler Goldstein, ook consultant in duurzame energie. “Een nachttrein kan binnen Europa dezelfde afstanden overbruggen, rijdt tot in het hart van de stad en is veel minder vervuilend. Of zelfs helemaal niet vervuilend, als hij elektriciteit gebruikt die opgewekt is door hernieuwbare energiebronnen.”

Oneerlijke concurrentie

Alle Belgen boven de 45 kunnen zich wellicht nog hun reizen in de slaapcoupé herinneren, maar in 2003 hield de laatste uitbater ermee op. “Als je de spoorwegmaatschappijen vraagt waarom ze gestopt zijn met nachttreinen, zullen ze zeggen dat de uitbating heel complex was, en dat je er geen geld mee kunt verdienen. Momenteel is dat inderdaad zo,” zegt Winkler Goldstein. “Maar de overheid kan die situatie verbeteren, en daarom ben ik ook actief bij Back on Track. Er is nu geen eerlijke concurrentie tussen spoor- en vliegmaatschappijen.”

“Luchtvaartmaatschappijen hoeven bijvoorbeeld geen kerosinetaks te betalen, iets waar wij wel voor pleiten, en ook geen taks op het gebruik van het luchtruim. Spoorwegmaatschappijen moeten daarentegen een track fee betalen voor elke kilometer spoornet. Ze betalen ook btw, terwijl dat bij de meeste vluchten niet hoeft.”

Aansluiting gemist

“We pleiten ook voor een gezamenlijk ticketboekingssysteem met bijbehorende rechten, zoals dat bestond en nu nog bij vliegtuigen bestaat", gaat Winkler Goldstein verder. "Klanten die een aansluitende vlucht niet halen, krijgen automatisch een biljet voor een volgende vlucht. Terwijl ik dat tweede ticket definitief kwijt ben, als ik mijn aansluiting mis per internationale trein. Overheden zullen treinmaatschappijen moeten verplichten die klantinfo te delen.”

Back on Track merkt vooral bij jongeren veel enthousiasme over nachttreinen. “Zij zijn vaker bezorgd over de collateral damage die vliegtuigen veroorzaken,” zegt Winkler Goldstein.

“Daarnaast is een nachttrein ook iets exotisch voor hen, een nieuwe ervaring. Daar mogen we niet te veel op focussen: nachttreinen mogen geen hype worden die een paar jaar later uit de mode raakt. Het moet een nieuwe manier van leven en reizen worden.”

“Jongeren willen de hele tijd verbonden kunnen zijn met anderen, al dan niet via het internet. Een trein is daar geschikt voor, je kunt er ook nieuwe mensen leren kennen. Door de coronacrisis merken we weer hoe belangrijk die contacten voor ons zijn.”

Hoe Ethan Hawke en Julie Delpy elkaar in Before Sunrise op de trein ontmoeten, blijft een romantische klassieker. Maar Winkler Goldstein ziet in treinen niet alleen een volwaardig alternatief voor toeristen, ook voor zakenlui. “Zij zijn bereid om iets meer te betalen voor comfort. Als er goede internetverbindingen zouden bestaan, kunnen zij in de trein ononderbroken werken, en kan hun bedrijf tegelijk uitpakken met een beter milieurapport.”

Ooit reden vanuit Brussel slaaptreinen naar plekken als Rimini, Rome, Kopenhagen, Wenen, Milaan, Stockholm of Berlijn. Een extra reden voor Back on Track om te hameren op Brussel als hart van het nieuwe nachttreinnet.

“Brussel was en is nog altijd een spoorhub, nu voor langeafstandstreinen als de Thalys, TGV, ICE en Eurostar. Er bestaat een goede infrastructuur, die niet altijd even intensief gebruikt wordt. Vanuit sommige stations kun je de flessenhals van de Noord-Zuidverbinding in de spitsuren vermijden: het station van Schaarbeek bijvoorbeeld, dat in het verleden het vertrekpunt was voor autoslaaptreinen.”

“Ook de infrastructuur in Vorst is een analyse waard. Misschien niet als opstapplaats, maar je hebt ook een plek nodig waar de treinen schoongemaakt kunnen worden, de voorraden aangevuld, en waar het personeel kan opstappen.”

Zwitserland of Kroatië

Heel even zag Brussel vorig jaar in januari de terugkeer van de slaaptrein uit Wenen, tot die vanwege de coronacrisis weer werd afgeschaft. Back on Track hoopt dat de Oostenrijkers snel terugkomen, én kijkt al verder.

“Brussel-Berlijn zou dus gebeuren in 2023,” zegt Winkler Goldstein. “Op 8 december stelden Oostenrijk, Zwitserland, Duitsland en Frankrijk een ambitie voor om samen nachtlijnen te ontwikkelen. Maar dat plan is nog heel vaag, we hopen dat het niet bij aankondigingspolitiek blijft. Die trein zou daarna moeten opsplitsen en verder rijden naar Praag en Warschau.”

Back on Track Belgium pleit ook voor de terugkeer van de nachttrein naar Milaan, en naar Stockholm. “Die laatste is intussen ook bevestigd voor 2022. De Zweedse overheid deed een studie naar welke nachttreinbestemmingen economisch gezien het interessantst waren, en Brussel kwam als nummer één uit de bus. Gesprekken daarover zijn nu gaande.”

“Behalve die vier economisch belangrijke lijnen zou het ook fantastisch zijn om te kunnen sporen naar Rome, Baskenland, de Adriatische kust, Zwitserland of Kroatië. Maar bij die langere afstanden moet de economische haalbaarheid eerst bestudeerd worden.”