Brusselse jongeren schuiven rijbewijs op de lange baan

Ooit stond achttien worden gelijk aan zo snel mogelijk je rijbewijs behalen, vandaag staat het bij veel Brusselse jongeren ergens onderaan de to-dolijst. “Waarom zou ik nu zoveel tijd, geld en moeite investeren in een rijbewijs dat ik niet nodig heb?”

Oudere mensen zeggen vaak dat een rijbewijs een vorm van vrijheid is, maar als ik in een auto zit, ervaar ik die allesbehalve. Je zit vast in het verkeer, je moet parkeerplaats zoeken ...” Anna Milojkowic (25) studeert aan de VUB en ULB en ziet niet in waarom ze op dit moment een rijbewijs nodig heeft. “Voor mij ligt vrijheid net in het feit dat ik kan beslissen op het moment waarop ik thuis vertrek of ik met de bus, tram of metro naar mijn bestemming ga. Dat is voor mij een veel grotere vrijheid dan een auto, die je telkens moet oppikken op de plek waar je 'm hebt achtergelaten. Met een auto is het veel moeilijker om spontane beslissingen te nemen, want je bent voortdurend afhankelijk van dat ene voertuig.”

Anna woont vlak bij een tramhalte in Sint-Gillis en maakt vooral gebruik van het openbaar vervoer om zich door de Brusselse straten te verplaatsen. “In tien minuten sta ik in het centrum, in een halfuur op de universiteit. Bovendien vind ik het ook gewoon leuk om in de tram te zitten. Openbaar vervoer heeft iets gezelligs, vind ik, iets collectiefs. Vrienden die met de auto naar de les komen zijn soms volledig gefrustreerd als ze aankomen, terwijl ik gewoon een halfuurtje rustig door het raam heb zitten staren.”

“Een paar jaar geleden was er een moment waarop we dachten dat jongeren hun rijbewijs niet meer zouden halen, de zogenoemde peak car-hypothese,” zegt Cathy Macharis, professor mobiliteit aan de VUB. “Nu zien we dat er een vertraging is ingeslopen: jongeren stellen het halen van hun rijbewijs vaker uit.” Die vertraging loopt volgens Macharis min of meer gelijk met de rest van ons leven: we studeren langer, blijven langer thuis wonen, krijgen later kinderen, en halen dus ook later ons rijbewijs.

Onze blik verandert

Volgens professor actieve mobiliteit Bas de Geus (VUB/UCL) valt dat voor een stuk ook te verklaren door de manier waarop we naar een auto of rijbewijs kijken. “Voor veel mensen is een auto lang een soort statussymbool geweest, iets om na te streven. Dat heeft inderdaad veel te maken met het feit dat ons decennialang is aangepraat dat een auto gelijkstaat aan vrijheid: het is gemakkelijk, efficiënt, je hebt geen last van de regen … Maar je merkt dat de betekenis die we aan een auto toekennen verschuift. Dat statussymbool brokkelt af, en ik denk dat dat voor een groot deel verklaart waarom jongeren een rijbewijs vaker aan zich voorbij laten gaan.”

De impact van onze perceptie van transportmiddelen is dus niet te onderschatten, zegt ook Macharis. “Die perceptie speelt een grote rol, en je ziet inderdaad dat die rol evolueert. Dat hele gegeven van ‘mijn auto, mijn vrijheid', is vandaag veel minder relevant dan vroeger – zeker in Brussel, waar er tal van alternatieven zijn.” Dat kan ook deels verklaren waarom er in Brussel veel minder rijbewijzen B worden behaald dan in Vlaanderen en Wallonië, die ongeveer op gelijke hoogte staan.

Hoewel covid een vergelijking van de afgelopen jaren niet makkelijk maakt, toont het grotere plaatje inderdaad dat Brusselaars steeds later hun rijbewijs halen. In 2013 behaalden 1.318 achttienjarigen hun rijbewijs in het gewest, tegenover 813 in 2022. Een achteruitgang van bijna veertig procent.

“Als ik op de VUB vertel dat ik geen rijbewijs heb, vinden velen dat wat raar,” zegt Anna. “'Oei, en wanneer ga je het dan halen?' krijg ik dan te horen. Veel VUB-studenten komen uit Vlaanderen en kunnen zich geen leven zonder rijbewijs inbeelden, terwijl niemand van mijn Brusselse vrienden zich daar vragen bij stelt. Logisch, want de meesten hebben zelf geen rijbewijs (lacht)”

Volgens Anna zijn er dus regionale mentaliteitsverschillen. “Ik begrijp waar dat vandaan komt,” zegt ze. “Mijn lief woont in Grimbergen, niet eens zo ver hier vandaan, maar het is echt gedoe om daar te raken. Ik begrijp dat je dan zodra het kan, op zoek gaat naar alternatieven om je sneller en efficiënter te verplaatsen en thuis te raken. Maar in Brussel is dat niet nodig, want die situaties doen zich hier niet voor.”

Behalve een metro-, bus- en tramnetwerk dat de hele stad met elkaar verbindt, draagt ook het kostenplaatje van een rijbewijs bij aan dat uitstelgedrag. Een rijbewijs kost vandaag een fikse duit: de prijzen van rijopleidingen zijn de afgelopen jaren met tien tot vijftien procent gestegen. Voor twintig uur rijles betaal je bij een erkende rijschool in Brussel zo'n 1.300 euro, 65 euro per uur. Het theoretisch examen afleggen kost 18 euro, het praktisch examen – bestaande uit een risicoperceptietest en een proef op de openbare weg – kost 42 euro. De prijs voor het rijbewijs verschilt per gemeente, zo is het in Brussel Stad 30 euro. Wie bij de eerste poging slaagt en leren rijden heeft met de rijschool, is dan al flink wat geld kwijt. Bijkomende moeilijkheid: van de 72 erkende rijscholen in Brussel, is er maar één Nederlandstalig. De rijschool is niet verplicht: kandidaat-bestuurders mogen ook met vrije begeleiding – vaak een van de ouders – leren rijden.

“Uiteraard is die hoge kostprijs een drempel,” zegt Macharis. “Zeker voor studenten is dat een behoorlijke investering. Bovendien is het ook moeilijker geworden om een rijbewijs te behalen.” Zo is er een verplichte EHBO-opleiding en moeten kandidaat-bestuurders een logboek bijhouden. “Er kruipt ook heel wat tijd in.”

Twee keer niet geslaagd zijn voor het theoretisch examen, betekent dat je een opleiding van twaalf uur moet volgen bij de rijschool. Brent Gillaerts (26) uit Molenbeek belandde een paar jaar geleden in zo'n klaslokaal. “Na die opleiding was ik dan toch geslaagd, en heb ik mij meteen ingeschreven voor twintig uur praktijkles,” vertelt hij. “Mijn ouders zagen het niet zitten om mij te leren rijden. Na die twintig uur vond mijn instructeur dat ik nog te nerveus was achter het stuur en moest ik nog een extra les volgen. Nog eens twee uur les en nog eens 250 euro betalen, dat zag ik toen niet zitten. Daarom heb ik alles even op pauze gezet.”

Samen met die pauze kwam corona en verhuisde Brent vanuit de Rand naar Molenbeek. “Door in de stad te wonen, begon ik ook anders naar dingen te kijken. Op een gegeven moment begreep ik niet meer waarom ik zoveel tijd, geld en energie zou investeren in een rijbewijs dat ik niet nodig heb.”

Gulzige manier van verplaatsen

“Los van het feit dat het allemaal gigantisch duur en een gedoe is, zag ik in dat autorijden een vrij gulzige manier is van verplaatsen - zeker in een stad als Brussel. Je neemt zoveel plek in en verbruikt zoveel benzine. Ik woon en werk hier nu een paar jaar en kan mij perfect organiseren zonder rijbewijs. Meestal neem ik de fiets, soms de tram en af en toe een taxi, omdat ik ook dj ben en regelmatig met muziekmateriaal moet sleuren. Om maar te zeggen: zelfs als je écht een auto nodig hebt en geen rijbewijs hebt of vervoer kunt fixen, dan zijn er nog altijd taxichauffeurs.”

Student journalistiek Catalina Rodriguez (25) was wel van de eerste keer geslaagd op haar theoretisch rijexamen, maar zette haar plannen op pauze toen ze besefte hoeveel de rijopleiding zou kosten. “Mijn moeder leerde toen ook rijden, omdat haar Colombiaanse rijbewijs hier niet geldig was,” zegt ze. “Zij mocht mij niet leren rijden, want daarvoor moet je acht jaar een Belgisch rijbewijs hebben. Mijn enige optie was de rijschool, maar dat plan liet ik varen toen ik de hoge kostprijs zag en de tijd en energie die mijn moeder erin stak. Intussen ben ik naar Brussel verhuisd en heb ik dat rijbewijs niet meer nodig. Gelukkig maar, want ik zie niet in hoe het als student mogelijk zou zijn om zonder steun van je ouders rijlessen te betalen. En dan heb ik het nog niet over een eigen auto.”

Bovendien is de stad al druk genoeg, zegt Catalina. “Ik ga daar niet over liegen, ik zou het wel leuk vinden om rond te rijden in mijn eigen autootje. Maar vandaag zou het mij gewoon meer last dan voordeel opleveren.”
Voor de jongeren die BRUZZ sprak is een auto dus eerder een blok aan het been dan een ticket richting de vrijheid. Die veranderde perceptie is ook in de cijfers van autobezit in Brussel te zien. In 2022 daalde het aantal wagens ingeschreven in het Brussels gewest tot 127.841, 12.113 minder dan in het jaar daarvoor. Een fenomeen dat het Gewest ook wel aanmoedigt, want wie zijn of haar auto vaarwel zegt, krijgt daar een mobiliteitscheque voor in de plaats. Met die cheque kan je een abonnement op deelwagens kopen. Intussen maakt zo'n zes procent van de Brusselaars een rijbewijs gebruik van zulke auto's.

Absurd

“Ik denk dat veel mensen die in de stad wonen beginnen te beseffen hoe absurd het is om een individuele auto te hebben,” zegt De Geus. “Negentig procent van de tijd staat die stil, en je betaalt veel geld aan verzekeringen, parking, brandstof, onderhoud ... Die autodeelsystemen zijn wat dat betreft een goede oplossing: je gebruikt ze wanneer je wilt en in verhouding met de aanschaf van een auto is het een veel goedkopere optie.”
Al heb je voor een deelwagen uiteraard wel je rijbewijs nodig. “Ik denk dat ik na mijn studies alles opnieuw op een rijtje zal zetten om te kijken of ik al dan niet voor dat rijbewijs ga”, zegt Catalina. “Die deelauto's zijn handig, en voor de jobs die ik later wil uitoefenen heb je een rijbewijs nodig.”

Dat een rijbewijs een weloverwogen beslissing is geworden, ziet ook Macharis. “Er gaat een heel denkproces aan vooraf,” legt ze uit. Vooral bij belangrijke veranderingen in levensfases herbekijken mensen hun verplaatsingsgedrag: verhuizen, zwangerschap, een nieuwe job. “Dat zijn momenten waarop mensen alsnog voor een rijbewijs gaan, of net de omgekeerde beweging maken en de auto aan de kant laten.”

Catalina wacht tot na haar studies, Brent tot er een heel concrete aanleiding is, maar Anna is overtuigd: zij kan geen enkele reden bedenken die goed genoeg is om voor dat rijbewijs te gaan. “Ik ben opgegroeid in het centrum van Brussel in een gezin zonder wagen. Ook mijn moeder had geen rijbewijs,” zegt ze. “Kinderen zouden voor mij geen reden zijn, en ik ben ook niet van plan om ooit uit Brussel weg te trekken. Voorlopig neem ik gewoon de tram.”