Cruciale spoorlijnen verdwijnen: duizenden vrachtwagens meer op de weg

Zowat 3.500 vrachtwagens per week extra in het Brusselse verkeer. Dat wordt vanaf mei het onwaarschijnlijke gevolg van de falende onderhandelingen over een grote lap grond op Schaarbeek-Vorming. Daardoor moeten immers twee cruciale spoorlijnen op het terrein verdwijnen, waaronder de laatste spoorverbinding van de Brusselse haven. De Haven en het Gewest zijn naar de rechtbank gestapt om die te redden.

De laatste spoorverbinding voor de Brusselse haven hangt aan een zijden draadje. Eén spoor is het nog maar, met een onbewaakte overgang die diagonaal de Vilvoordselaan kruist, dat eindigt op Schaarbeek-Vorming (zie foto en kaart hieronder). Het ‘aansluitspoor’ ziet er onooglijk uit, maar de verbinding is van groot strategisch belang, en al jarenlang de inzet van onderhandelingen tussen het federale en Brusselse niveau. “Een uiterst gevoelig politiek dossier,” noemen insiders het.

In de afgelopen dertig jaar werden drie van de vier spoorverbindingen van de Brusselse haven, ofwel 5,5 kilometer aan treinrails, ontmanteld. In het gewest worden momenteel nog maar twee plekken door vrachtlijnen bediend: de Audifabriek in Vorst, en de voorhaven op de rechteroever. (Lees verder onder de kaart)

Hub voor spoor, water en weg

Maar dat laatste aansluitspoor van de haven wordt ten laatste eind van dit jaar door infrastructuurbeheerder Infrabel geschrapt, wat de plannen van de huidige Brusselse bewindsploeg voor een multimodaal logistiek knooppunt dwarsboomt. “Heeft het Gewest stappen ondernomen om de spooraansluiting van de Haven te vrijwaren?” vroeg Brussels parlementslid Gaëtan Van Goidsenhoven (MR) daarom afgelopen woensdag in de commissie Leefmilieu aan minister Alain Maron (Ecolo).

“Helaas zijn de onderhandelingen vastgelopen,” antwoordde Maron. “Er is voorlopig geen oplossing gevonden om te voorkomen dat de treinsporen ontmanteld zullen worden, ondanks vergaderingen met alle partijen tussen mei 2017 en mei 2019.”

“Op het moment dat duurzame alternatieven voor vrachtvervoer via de weg gevonden moeten worden, is dat betreurenswaardig,” klonk het. Vrachtvervoer via het spoor veroorzaakt acht keer minder luchtvervuiling dan transport via de weg, en verbruikt zes keer minder energie. “Spoorverkeer is bovendien essentieel om de havenzone te ontwikkelen. In onze beleidsverklaring hebben wij meermaals benadrukt hoe zeer het nodig is om de vrachtspoorverbinding te behouden, en om een multimodaal logistiek platform te ontwikkelen op Schaarbeek-Vorming.”

Fruittreinen uit Valencia

Schaarbeek-Vorming is een van de laatste grote grondreserves in het gewest. De gewestregering heeft dan ook grootse plannen met de site, zoals blijkt uit het regeerakkoord. Het meest noordelijke deel van het terrein, met daarop het aansluitspoor en een belangrijke vrachtspoorlijn, zou economische activiteit moeten herbergen. Dat is ook de reden waarom de regering onlangs de vergunning van een stortplaats op het terrein weigerde te verlengen.

Vroegmarkt Mabru en het Europees Centrum voor Fruit en Groenten, nu nog naast Docks gelegen, zouden verhuizen naar de site, waar ook bedrijventerreinen zouden komen. En, het allerbelangrijkste: een multimodaal distributieplatform waar goederen via spoor, water of weg kunnen worden aangeleverd en overgeladen.

“Om een voorbeeld te geven: binnenkort wordt een vrachtverbinding per spoor opgezet tussen Valencia en Brussel naar het Europees centrum voor Fruit en Groenten,” liet Maron weten. “Lineas, de voornaamste vrachtvervoerder, werkt samen met operator Shuttlewise een concreet voorstel uit. Dat zou een belangrijke modal shift van weg naar spoor betekenen, met potentieel drie treinen per week met elk 35 containers.”

Maar die verbinding komt er niet als het aansluitspoor wordt geschrapt, benadrukt Paul Hegge, directeur public affairs en CSR bij spoorvrachtvervoerder Lineas tegenover BRUZZ. “Brussel moet dit spoor absoluut vrijwaren. Als men dit laat schieten, is er geen toekomst meer voor een multimodale hub in het gewest.”

Spoorklanten wachten af

Hoewel het aansluitspoor van de haven naar Schaarbeek-Vorming nog dagelijks gebruikt wordt door Infrabel-werktreinen, rijden er momenteel geen commerciële goederentreinen meer. Lineas was de enige die tot vorig jaar wekelijks een trein uit de voorhaven liet vertrekken.

“Maar het kan toch niet dat je je niet op de toekomst voorbereidt,” zegt Hegge. “De klant die vorig jaar het spoorvervoer stopzette, kwam daar inmiddels al van terug. Lineas heeft drie klanten in de havenzone (waaronder dus Mabru, red.) die klaarstaan om via het spoor hun goederen over te laden. Maar zolang er geen zekerheid is dat het aansluitspoor blijft bestaan, investeren ze natuurlijk niet.”

Duizenden extra vrachtwagens

De onderhandelingen over het terrein van 40 hectare waarop het aansluitspoor ligt, lopen al meer dan tien jaar. Het terrein is in handen van het Fonds voor de Spoorinfrastructuur, een vennootschap die voor 100 procent eigendom is van de federale staat en als doel heeft om gronden die vroeger tot de spoorinfrastructuur behoorden, te verkopen aan bouwpromotoren en vastgoedinvesteerders. Zo wil de overheid een deel van de historische schuld van de NMBS aanzuiveren.

Een koninklijk besluit uit 2004, toen de eigendommen van de NMBS werden opgesplitst, verplicht Infrabel om ten laatste tegen 31 december 2020 alle spoorrails van het terrein te verwijderen. Zo niet, dan moet Infrabel een schadevergoeding van 7 miljoen euro betalen aan de federale eigenaar.

Een impactstudie stelde recent nochtans vast dat de spooraansluiting van de haven, als ze blijft bestaan, op korte termijn al 220 vrachtwagens per week uit het Brusselse verkeer zou kunnen houden. Op langere termijn kunnen dat er nog veel meer worden. Ook de belangrijke vrachtspoorlijn 26A die over het terrein loopt, wordt vanaf mei opgebroken, zonder dat er na de zomer volgens kenners een haalbaar alternatief is. Die schrapping heeft volgens de impactstudie nog zwaardere gevolgen: wekelijks meteen 3.300 extra vrachtwagens in het Brusselse verkeer, met de bijbehorende luchtvervuiling.

Infrabel werkt aan een alternatieve vrachtspoorlijn, via de achterste perrons van het station Schaarbeek, maar kan nog geen datum in het vooruitzicht stellen wanneer die af zal zijn. Volgens insiders wordt dat ten vroegste 2024.

Na twee jaar onderhandelen met de Haven, het Gewest en gewestelijke ontwikkelingsmaatschappij Citydev brak het Fonds voor de Spoorinfrastructuur de gesprekken over haar terrein op Schaarbeek-Vorming af in mei 2019. Volgens Le Soir gebeurde dat omdat het Fonds de besproken verkoopsom van 40 miljoen euro te laag vond, maar dat wordt door Citydevs afgevaardigd bestuurder, Julien Meganck, ontkend. “We zijn in de onderhandelingen nooit zo ver geraakt dat we effectief spraken over de prijs,” zegt hij aan BRUZZ. “Vergaderingen werden door het Fonds vaak verzet of geannuleerd.”

Het Brussels Gewest wilde alvast het aansluitspoor voor de haven veiligstellen, zegt Meganck, maar het Fonds weigerde het terrein op te splitsen, het was alles of niets. Een insider verwoordt het zo: “De federale overheid wil het terrein flink te gelde maken, en ze denkt een terrein zonder sporen makkelijker kwijt te raken.” In 2007 schreef het Fonds voor de Spoorinfrastructuur zelf een offerteaanvraag uit voor het terrein. Kandidaat-ontwikkelaars moesten een project indienen dat een voetbalstadion, een commercieel centrum, een museum, woningen en kantoorgebouwen omvat, meldde L'Echo toen. Het ging om een investering van een miljard euro.

Kafka op de rails

Minister Maron zal de regering vragen om Citydev de onderhandelingen weer te laten opstarten. Maar intussen heeft Infrabel het terrein al voor 80 procent vrijgemaakt van rails. De vrachtspoorlijn wordt al midden 2020 opgebroken, en ten laatste eind van het jaar is het ook voor het aansluitspoor van de haven einde verhaal. Als het Gewest er daarna toch ooit zou in slagen om het terrein te kopen, is het kafkaiaanse gevolg dat die spoorlijn(en) heraangelegd moet(en) worden.

Om dat te voorkomen, heeft de Haven Infrabel gedagvaard. Het Gewest en vrachtvervoerder Lineas hebben zich bij de rechtszaak aangesloten. Infrabel is volgens Europese wetgeving immers verplicht om elke Belgische haven van een spoorverbinding te (blijven) voorzien. De pleidooien zijn voorzien voor eind dit jaar, en een uitspraak valt mogelijk pas begin 2021. Een aparte kortgedingprocedure moet voorkomen dat het aansluitspoor tegen dan al opgebroken is.