'Honger en ruzie met mijn madam': Slachtoffers en daders over groeiende verkeersagressie

Geslagen, gestampt of moedwillig overhoop gereden. De voorbije maanden kwamen opnieuw verschillende gevallen van verkeersagressie in het nieuws. We legden ons oor te luisteren bij slachtoffers, experts én daders. “Ik denk niet dat ik nog eens op een motorkap sla.”

April 2023. Charles Goethals fietst naar zijn werk door de Molenbeekse Olifantstraat, op een fietspad in tegenrichting. Plots zwenkt de bestuurder van een bestelwagen rond fietsers én een verkeersdrempel, waardoor hij helemaal op het fietspad komt en Charles op een haar na mist. De fietser maakt een teken naar de auto, die ook nog eens te snel rijdt. Hij raakt daarbij de autospiegel met zijn vingertoppen. Charles schrikt, maar zet zijn weg voort. Wegpiraten, het is niet de eerste keer dat ze zijn weg kruisen in Brussel.

Enkele seconden later hoort Charles hoe de wagen achteruitrijdt en hem achtervolgt. Twee straten verder rijdt de bestelwagen met hoge snelheid én in een verboden tegenrichting op hem af, waarop de fietser snel naar een vrije parkeerplaats uitwijkt. De bestuurder raakt de achterkant van de fiets nog, Charles wordt op de grond gekatapulteerd. “Mijn fiets was goed voor de schroothoop, maar gelukkig had ik zelf geen ernstige verwondingen. Maar als ik niet was ingeslagen, had hij me vol geraakt. Sommige chauffeurs zijn blijkbaar bereid om je dood te rijden.” De bestuurder? Die reed gewoon door, maar de politie kon de wagen wel identificeren via camera's.

4 september 2020, de Huart Hamoirlaan in Schaarbeek. Als Wiet Vandaele (45) die vrijdagavond zijn kinderen wil ophalen op school valt zijn oog op de dubbelparkeerders op het woonerf nabij de school. “Een auto of vijf, nog erger dan anders. Ik was dat zo beu dat ik besloot een foto te nemen.”

Wiet, die als stadsplanner werkt in Leuven, loopt verder naar de school, maar wordt ingehaald door een van de bestuurders. “Een man van een jaar of 25-30 eiste dat ik de foto zou wissen,” vertelt Wiet, die ook actief is bij verkeersveiligheidscollectief Heroes for Zero. “Toen ik weigerde, begon hij me te duwen.” Wiet kan afstand nemen en belt de politie. “Even later kwam hij opnieuw op me af en sloeg hij me in het gezicht, zodat mijn bril en mijn mondmasker afvlogen. De man duwde me tegen een kermiswagen, stampte tegen mijn been en dreigde met een kopstoot. Gelukkig kwamen omstaanders me achteraf te hulp.”

De politie, die vlakbij een commissariaat heeft, laat dertig minuten op zich wachten. Wiet gaat naar de dokter en dient een klacht in. “De volgende maandag ben ik gaan werken, maar die film bleef maar draaien in mijn hoofd. Posttraumatische stress, oordeelde mijn dokter, die me een week werkonbekwaam verklaarde.”

Verhalen zoals die van Wiet en Charles zijn er veel in Brussel. In de Ransfortstraat kregen activist Gerben Van den Abbeele en zijn vriendin deze maand nog klappen van een straatracer die ze tot kalmte aanmaanden. In Laken belandde een autobestuurder in het ziekenhuis na een dispuut over een parkeerplaats. Een enquête van verkeersveiligheidsorganisatie Vias wees vorig jaar op een toename van agressie in het verkeer. Liefst een op de acht Brusselse automobilisten gaf aan dat ze in het jaar ervoor waren uitgestapt 'om het uit te vechten', twee keer zoveel als het nationale gemiddelde. Vias legt een verband met de covidperiode.

Echt betrouwbare cijfers zijn er niet, de politie houdt verkeersagressie niet bij als aparte categorie, maar dat agressief gedrag op de weg toeneemt, denkt ook de Nederlandse verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen. “We lijken steeds minder bereid om met elkaar rekening te houden in het verkeer, door een toename van egoïsme.” Daarnaast spelen factoren als drukte en temperatuur een rol, weet de expert. “Hoe drukker het verkeer in de stad, hoe meer we het gevoel hebben dat onze vrijheid wordt ingeperkt. Die frustratie kan dan in agressie uitmonden. En onderzoek toont aan dat stijgende temperaturen tot een korter lontje leiden.”

Voetgangers, fietsers of steppers, ze kunnen allemaal door het lint gaan. Toch zijn het opvallend vaak – mannelijke – autobestuurders die voor geweld kiezen. Toeval is dat niet, meent Tertoolen. “Een auto zorgt om te beginnen voor anonimiteit, het is een stalen cocon waarin we ons niet aanspreekbaar voelen. Experimenten hebben aangetoond dat je in zo'n anonieme situatie veel sneller grensverleggend gedrag vertoont. Aan de kassa van de supermarkt gedraag je je helemaal anders.” Behalve anonimiteit geeft die cocon met motor ook een gevoel van macht en kracht. “Ook dat is zo'n typische factor bij grensoverschrijdende handelingen.” Interessant in dat verband: bestuurders van een cabrio worden minder snel agressief in het verkeer, blijkt. De communicatie met andere weggebruikers is natuurlijker, directer en minder anoniem.

“Automobilisten beschouwen hun wagen al snel als een persoonlijke ruimte,” zegt Tertoolen. “Een auto stimuleert ons primitieve territoriale gedrag. Dat gaat zover dat we ons ook echt identificeren met het voertuig. Kijk naar ons woordgebruik. Over je geparkeerde auto zeg je doorgaans 'Ik sta daar', in plaats van 'Mijn auto staat daar'.”
Een auto is ten slotte een afreageermachine, legt de verkeerspsycholoog uit. “Als er eens iets tegenzit, dan geven nogal wat mensen een keer flink gas en tonen ze dat ze op de weg wél de king zijn.”

Vliegende frieten

Dat tegenslag en verkeersagressie al eens kunnen samenvallen, Adam (*) kan erover meespreken. De 39-jarige arbeider uit Halle had geregeld woedeaanvallen in het verkeer en een tweetal jaar geleden gaat het goed fout. “Ik had een zware werkweek achter de rug, was alleenstaande vader én had net ruzie met de madam. Toen ik frieten ging halen, bleek het daar ook nog eens een uur te duren, waardoor ik met grote honger terugreed. Terwijl ik op een voorrangsweg reed, kwam er dan plots een wagen uit een zijstraat. Ik moest alles dichtgooien en mijn frieten vlogen op de grond. Toen ben ik ontploft, heb die auto achtervolgd, klemgereden en de bestuurders bedreigd.”

De andere partij dient een klacht in en op initiatief van de procureur komt het tot een procedure 'Bemiddeling en Maatregelen' bij het Justitiehuis Brussel. Daarbij krijgen dader en slachtoffer van kleinere feiten de mogelijkheid om zonder rechtszaak tot een vergelijk te komen. Adam erkent zijn fout en krijgt een cursus opgelegd van twintig uur gedragstraining en doet nog eens twintig uur dienstverlening bij een groepskeuken.

“Aan beide heb ik vandaag nog iets,” geeft de man toe. “De groepskeuken bood me een flexi-job aan en de training helpt me nog altijd in het verkeer. Als ik nu gefrustreerd raak, explodeer ik niet meer zomaar. Ik zet rustige muziek op, bel iemand of ga een cola of iets te eten halen aan een tankstation. Het effect is zelfs algemener. Ook als de zoon thuis zaagt, blijf ik vandaag kalmer.”

Een oncontroleerbaar monster

30 juni 1950. Walt Disney brengt de tekenfilm Motor Mania uit, met Goofy in de hoofdrol. Eerst als de uiterst hoffelijke Mister Walker, een voetganger die geen mier kwaad zou doen. Maar zodra hij in zijn auto stapt “wordt hij opgeladen met een overweldigend gevoel van macht, verandert zijn hele persoonlijkheid en wordt hij een oncontroleerbaar monster,” legt de verteller uit. “Mister Walker is nu Mister Wheeler, automobilist.” Wat volgt is een sterk staaltje hooliganisme, waarbij Mister Wheeler scheldt, ongevallen veroorzaakt, parkeerplaatsen inpikt en zich geen moer aantrekt van zijn omgeving. “Om maar te zeggen: nieuw is het fenomeen nu ook niet,” zegt Tertoolen, die ons attent maakt op het filmpje (te vinden op YouTube).

31 maart 2023. De Schaarbeekse An Goovaerts wandelt ter hoogte van de Rogier- en de Poststraat. Ze wil net oversteken als een automobilist plots een snelle U-bocht maakt over de zebrapaden. “Ik stak mijn handen op zo van 'Ca va een beetje?' waarna hij begon te schelden en tieren, en gas gaf,” vertelt de zakelijk coördinator van een kunstenwerkplaats. “Ik schrok en sloeg op zijn motorkap, waarna hij uitstapte. Zijn vrouwelijke passagier hield hem in bedwang, maar toen ik verder wandelde, reed hij achter me aan, zonder haar. Hij sloeg me in het gezicht, pakte mijn telefoon af waarmee ik de politie belde. Enkele gemeenschapswachten kwamen uiteindelijk tussenbeide.”

An vindt dat de reacties van automobilisten harder zijn geworden. Ze ziet een link met het Good Move-debacle en de ingetrokken circulatieplannen. “Agressieve roepers krijgen gelijk, of ze nu verkeersborden verwijderen of luid roepen in de gemeenteraad. Er heerst een gevoel van straffeloosheid. Nu, ik denk niet dat ik zelf nog op een auto zal slaan.” Het gevoel dat An vertolkt leeft ook bij Wiet. “Dat zoveel burgemeesters door de knieën zijn gegaan, geeft aanvallers het gevoel dat ze gelijk hebben.”

An én Wiet raakten in de problemen in Schaarbeek, Charles en Gerben in Molenbeek. Toeval? “Niet echt,” denkt Pieter Fannes van verkeersveiligheidscollectief Heroes for Zero. “We horen heel vaak over verkeersagressie en het probleem leeft duidelijk meer in Sint-Joost, Schaarbeek, Laken, Brussel-Stad en Molenbeek. Dat hangt ook samen met wat het beleid doet. In Molenbeek is er bijvoorbeeld niet zo veel reactie op dat gedrag, in Schaarbeek beweegt het nu langzaam wél.”

Daarmee zitten we bij een laatste hamvraag: wat kan je doen aan verkeers­agressie? “Als je in zo'n conflict verzeilt, is het best om even tot tien te tellen en je woede te laten zakken,” zegt verkeerspsycholoog Tertoolen. “Als ik zelf onheus word bejegend, zeg ik bij mezelf gewoon 'Ach wat zielig, wat heb jij veel te compenseren. Dat helpt om zelf rustig te blijven.”

Echte oplossingen moeten echter van de overheid komen. “Handhaving en straffen zijn echt wel belangrijk,” zegt Tertoolen, die daarmee op dezelfde golflengte zit als Heroes for Zero. “Anders riskeer je een soort normalisering van dat gedrag. Verder denk ik dat er in de rijopleiding veel meer aandacht nodig is voor hoe we ons gedragen op de weg. Dat aspect komt er nu amper aan bod.”

De expert kijkt ook naar oplossingen op een fundamenteler niveau: de plaats die de auto zelf krijgt. “We hebben een wereld gecreëerd waarin het aangenaam is om hard te rijden met auto's die heel snel kunnen. Daar kunnen we iets aan doen. Via bijvoorbeeld snelheidsbegrenzers, maar het kan ook door onze steden anders te plannen. In Utrecht komt er nu een nieuwe stadswijk voor zesduizend mensen, zonder auto's.”

Terug naar Wiet. Dat politie en gerecht niet per se laten betijen, bewijst het vervolg van zijn verhaal. De aanval na de foto is het begin van een procedure die 2,5 jaar zal duren. “Nadat de tegenpartij niet was komen opdagen bij een bemiddelingspoging, heb ik zelf geïnformeerd naar het dossier bij het parket,” vertelt hij. “Mijn indruk is dat de bal pas dan aan het rollen is gegaan bij het gerecht.” Sinds eind maart kent Wiet het vonnis: zijn belager is veroordeeld tot vier maanden voorwaardelijk en een geldboete van circa 1.000 euro. “Vaak denken mensen dat een klacht voor verkeersagressie zinloos is. Maar dit toont net dat het wel degelijk resultaat kan hebben,” zegt Wiet. “Al is het ook zorgwekkend dat ik er zelf zo moest achter zitten.”

(*) Adam is niet de echte naam van de getuige