Molen van Evere zet expositie op over het ontbijt

Het ontbijt is moeilijk weg te denken uit het dagelijks leven. Het Museum van de Molen en de Voeding wijdt er een boeiende tentoonstelling aan.

De hele ontbijtcultuur van bed & breakfasts , ontbijtcafés en speculoospasta is minder recent dan je zou verwachten. Natuurlijk werd er vroeger bij het krieken van de dag ook flink geschranst om de dag goed in te zetten, maar vaak was dat niet meer dan een gewone maaltijd, zoals die ook door de dag werd genomen. Restjes ook van de vorige dag. Zelfs bier mocht niet ontbreken. Maar dat had een reden: men verkoos bier boven water om het risico op infecties te beperken.

Geleidelijk ontstond rond het ontbijt een hele cultuur: de eerste maaltijd van de dag ging zich onderscheiden van de rest van de maaltijden. De croissant werd bijvoorbeeld geïntroduceerd, in de zeventiende eeuw, waarschijnlijk als variant op de Kipferl , populair in Oostenrijk vanaf de middeleeuwen. Lodewijk XIV bedacht dan weer het zachtgekookte eitje. Nog later dienden zich andere typische ontbijtproducten aan, die voor de rest van de dag in de kast blijven. Kellogg's cornflakes bijvoorbeeld in 1906, Ovomaltine (op basis van ei en mout) in 1904, of Nutella na de Tweede Wereldoorlog. Een banketbakker uit Piemonte was cacao gaan vervangen door hazelnootjes omdat de cacaoprijs de pan uit swingde. Het recept werd nog verfijnd, de pasta smeuïger. De Supercrema was geboren; later, in 1965, werd die tot Nutella omgedoopt.

Koffie, thee en moambe
Het ontbijt blijft voor velen onlosmakelijk verbonden met koffie. In vele Zuid-Europese landen, en ook soms hier, bestaat het ontbijt zelfs uit niet meer dan een kopje koffie. Aan de oorsprong van het zwarte goud hangt een anekdote vast. Het verhaal wil dat een herder uit Jemen merkte hoe geagiteerd zijn geiten werden na het eten van de koffieplant. Hij liet een mengsel van de plant met gekookt water proeven aan een heer in een klooster, die er dadelijk de weldaden van zag.

In 1615 zou het eerste lot koffie in de haven van Venetië worden gelost, maar het zou nog tot het einde van de achttiende eeuw duren voor de koffie echt algemeen verspreid geraakte en stilaan warme chocola, lichte bouillons en thee van de ontbijttafel zou verdringen, eerst bij de hoge burgerij en later in alle sociale lagen. Alleen Engeland weerstond. Thee is er nog altijd ontbijtdrank nummer één. Thee was trouwens ook de inzet van een bitse strijd in de prille Verenigde Staten van Amerika: koffie drinken was er een daad van openlijk verzet tegen het Britse rijk.

Drie eeuwen ontbijtcultuur hebben in het Westen een flinke culinaire diversificatie opgeleverd. In Engeland is het ontbijt een hele belevenis, met spek, worst, bonen en eieren. In Spanje duiken de churros op, in Frankrijk de croissant, in de VS pannenkoeken met esdoornsiroop.

En in de rest van de wereld? Het toerisme heeft die westerse gewoonten weliswaar tot over de hele wereld verspreid, met de nadruk op 'Engels' versus 'continentaal' ontbijt. Toch maken de meeste niet-Westerse landen nog altijd nauwelijks verschil tussen ontbijt, middagmaal en avondmaal. Japanners drinken misosoep bij het ontbijt en eten gegrilde vis met rijst. In India lepelt men 's morgens een bord linzensoep naar binnen. En in vele Aziatische en Afrikaanse landen bestaat het ontbijt uit de restjes van de vorige dag - zelfs al is dat moambe .

Toch lijkt er één constante. Het ontbijt heeft, in tegenstelling tot avond- of middagmaal, bijna altijd een informeel karakter. Het ontbijt wordt genuttigd in familiale en intieme kring. Het grotere werk - de gastronomie en de diners - is voorbehouden voor middag of avond.

Breakfast time! in de Molen van Evere is een boeiende overzichtstentoonstelling over een alledaags onderwerp. Er is aandacht voor het ontbijt door de eeuwen en in de verschillende culturen in de wereld. Elke zaal is uitgerust met een display, speciaal bedoeld voor kinderen. Het museum put voorts uit collecties van andere voedingsmusea en van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.

De expo heeft tot slot ook een pedagogische boodschap. Veel jongeren slaan het ontbijt over en, zo waarschuwt het Molenmuseum, dat is niet gezond.

De tentoonstelling loopt een jaar en wordt aangevuld met culinaire ateliers op zondag in de keukens van het museum. Je kunt er, onder meer, een Schots ontbijt leren maken, poffertjes bakken (Nederland), tortilla (Mexico) of laplap (Vanuatu).

:: Breakfast time! , nog tot en met 31 augustus 2011 in het Museum van de Molen en de Voeding, Windmolenstraat 21, 1140 Evere. Meer op 02-245.37.79 en www.molenevere.be