De Passie volgens Ceuleers

Hij wilde op Palmzondag een zeventiende-eeuwse Johannespassie uitvoeren, maar die vergde een te grote bezetting. Omdat hij niet meteen een interessant muzikaal alternatief vond, componeerde Willem Ceuleers dan maar zijn eigen Johannespassie. Die gaat zondag in première in de Sint-Lambertuskerk in Laken.

O rganist, klavecinist, zanger en componist Willem Ceuleers (49) zit niet aan zijn proefstuk. Hij heeft niet minder dan 780 werken op zijn naam staan. Een opera, een symfonie, liederen, maar vooral religieuze muziek: cantates, missen, oratoria en ook een Mattheüspassie.

"Het accent in mijn werk ligt inderdaad op de religieuze muziek omdat ik in de kerk werk en daar dus makkelijk toegang toe heb," zegt Ceuleers, die de vaste organist is van de Sint-Lambertuskerk in Laken en van een protestantse kerk in Antwerpen. "Maar religieuze muziek interesseert me ook. Het zijn vaak boeiende teksten, die tot een lange traditie behoren."

Ceuleers wilde aanvankelijk de Johannespassie van de zeventiende-eeuwse componist Thomas Selle op het programma zetten, maar hij had te weinig mensen voor de uitvoering. "Ik heb dus maar een passie op maat geschreven, uit praktische overwegingen."

Stilistisch leunt Ceuleers' nieuwe werk aan bij Heinrich Schütz (1585-1672) en ook een beetje bij diens tijdgenoot Michael Pretorius. "Schütz leefde een eeuw voor Bach. Allebei schreven ze een Johannespassie. Schütz' muziek is eenvoudiger en ingetogener. Ik apprecieer bij hem het directe; de vertelling primeert. In Bachs Johannespassie wordt het recitatief onderbroken door lange aria's en koralen. Wondermooi, maar ik wilde iets anders, ik wilde het passieverhaal vertellen, zo levendig mogelijk."

Bijbelvertaling
Bij Ceuleers' Passie wordt de vertelling van de evangelist alleen afgewisseld met enkele beknopte dialogen en reacties van 'het volk' en met korte koralen, waarin gereflecteerd wordt op het verhaal. Echte, volle aria's zijn er niet.

Is het niet vreemd om anno 2012 te componeren in de stijl van een zeventiende-eeuwse musicus? "Dat is een logisch gevolg van mijn dagelijkse muziekpraktijk, van het feit ook dat wij nu zo'n grote belangstelling hebben voor oude muziek. Het is een levende taal geworden, die we wellicht anders hanteren dan toentertijd. Ik stel me op als een leerling van Schütz, maar ga vervolgens mijn gang. Bij mij wordt de evangelist wel begeleid door een basso continuo, bij mij zijn er wel koralen."

Ceuleers heeft er ook voor gezorgd dat zijn Passie zowel in een kleine als in een grotere bezetting gespeeld kan worden. Zondag zullen er vijftien zangers en een tiental instrumentalisten op het podium staan. Zelf neemt Ceuleers de rol van de evangelist voor zijn rekening. "De traditie wil een tenor voor die rol, maar ik heb het geschreven voor bariton zodat ik die partij zelf kan zingen."

Het moeilijkste was een geschikte Nederlandse vertaling van het Johannesevangelie vinden. "Ik wilde een tekst die in het idioom van de muziek zou passen. Ik heb gezocht tussen de bijbelvertalingen van de laatste vijftig jaar, maar dat viel tegen. De klassieke Willibrordvertaling begint gedateerd te raken. En de nieuwe bijbelvertaling, uit 2004, is wel heel direct. Die wast de patine van tweeduizend jaar geschiedenis er toch een beetje af. Ik las ook protestantse vertalingen, maar die zijn vrij stuurs, ze lopen niet lekker."

Ceuleers overwoog al om zelf een vertaling te laten maken, maar toen stootte hij op een vertaling uit het begin van de jaren 1950 van Jos Keulers, bedoeld voor priesters. "Die tekst is prachtig en, ondanks haar zeventig jaar, totaal niet verouderd."

Zodra de juiste tekst gevonden was, ging het toonzetten snel. In vijf weken was de compositie klaar. "Dat is snel, ja, maar Bach componeerde zijn Johannespassie - die een stuk uitgebreider is - in amper zes weken. Hij is dan ook het echte genie."

--------------
De Johannespassie van Willem Ceuleers door het Antwerps Collegium Musicum, zondag 1 april om 16 uur in de Sint-Lambertuskerk van Laken. In samenwerking met het Davidsfonds. Meer info en reserveren op 0486-95.70.79 en laken@davidsfonds.net