Kerstsamenzang in Molenbeek en Woluwe: 'Ook u sijt wellecome!'

Op 101 locaties in Vlaanderen en Brussel kunt u op tweede kerstdag sfeervolle kerstliederen meezingen voor het goede doel: De stem van ons geheugen. Zo raakt u weer wat vertrouwd met de Gheestelycken waeckende staf der Jodische Schaep-Herders (1651) en andere hartverwarmende liedboeken. En spiegelt kerst u de tijdloze boodschap voor dat 'als een engel met Maria wiegt, Jozef de luiers wast'.

'S usa Nina' en 'Daar kwamen drie Koningen'. Zonder woorden hoor je de kerstklassiekers elektronisch vuurwerk maken in metrogangen en winkelgalerijen. Maar zingt ú deze liederen nog mee?

De Davidsfonds-afdelingen in Brussel houden (op hetzelfde uur als in Vlaanderen) een kerstsamenzang in twee minder bekende kerken: de Molenbeekse Goede Herderkerk en de kapel van het Koninklijk Instituut van Woluwe. Een gratis zangbundel met tekst en muziek, een organist, enkele voorzangers en een zangbegeleider, en een vrijwillige bijdrage voor de actie De stem van ons geheugen, die mensen met dementie (opnieuw) aan het zingen helpt: meer heeft het zangevenement niet om het lijf. Een schoon kindeken in wat proper stro, zeg maar.

Ignace Thevelein is initiator van de zangstonden. Pastor Thevelein is kapelmeester van de Brugse kathedraal en als priester 'vrijgesteld om kerkmuziek te stimuleren in het bisdom'. In 2004 probeerde hij voor het eerst een kerstliederenuurtje in Brugge uit. "Sindsdien komen er op tweede kerstdag altijd vijf- tot zeshonderd mensen zingen in de kathedraal. Mijn initiatief is snel door Davidsfonds West-Vlaanderen overgenomen, en sinds een paar jaar algemeen verspreid als kerstsamenzang."

Voor U zijt wellekome selecteert Thevelein een twintigtal kerstliederen uit de grote Nederlandstalige canon. "Mensen kennen nog een paar beginregels van kerstliederen, maar deze volksliederencultuur is toch wel uit het collectieve geheugen aan het verdwijnen. Gelukkig werd in de tweede helft van de negentiende eeuw heel wat opgetekend. Daar zijn dan boeken van uitgebracht, in aansluiting met de volksliederenverzamelingen van Edmond de Coussemaker (magistraat en melomaan, 1805-1876, JMB) voor Frans-Vlaanderen en Jan Frans Willems (1793-1846) met zijn Oude Vlaemsche liederen bij ons."

In Brugge brachten Adolphe Lootens en Eusèbe Feys in 1878 hun Chants populaires flamands uit, na jaren van veldonderzoek naar mondelinge overdracht van volksmuziek. Kerstliederen hoorden daarbij. Waarom? Thevelein: "Voor de devotieliederen - Maria- en kerstliederen - is langere tijd belangstelling geweest dan voor het gewone volkslied. Een aantal koren hebben weer volksliederen in hun repertoire opgenomen. Als in kerstliederen nog een Latijns woord opduikt, als kyrie eleis, kort voor eleison, dan kun je nog afleiden dat ze een vertaling zijn van een Latijns kerklied. Die liederen werden in de werkkamers, burgerhuizen en kloosters gezongen, nooit in de liturgievieringen, want vóór het Tweede Vaticaans Concilie, 1962-'65, werd er geen gebenedijd woord Nederlands gezongen in de kerk. Hoogstens kon het in kersttijd eens door de beugel bij het einde van het zondagse lof. De kerstliederen hebben in feite nooit deel uitgemaakt van de mis. Ze pasten eerder in het 'quête-zingen' of bedelzingen, naast sterrenzingen met Driekoningen en de volkse straatzang. Het hoorde bij de traditie om van huis tot huis te bedelen voor zakgeld of snoep."

Sneeuw in Bethlehem
Thevelein selecteerde voor de zangnamiddag bekende en minder bekende oude kerstliederen, als 'Hoe leit dit kindeken' (17de eeuw), 'Herders, Hij is geboren' (Leuven, 1669) of 'Nu is die roe van Jesse' (Brugge, 1851), dat vertelt over de twijg ontsprongen aan de boomstronk. "Er zitten ook wat meer populaire liederen bij, zoals 'De herdertjes lagen bij nachte', dat met andere teksten op het voetbal gezongen wordt (lacht). Maar doorgaans rakelen we oude schatten op, zoals een lied als 'Het viel een hemels dauwe aan mynen maegdekeyn' (1508). Dat verwijst naar de oude zegswijze dat Maria bevrucht is als goddelijke dauw die over de velden valt. De melodie is op de oude melodie van Psalm 54 gezet. (Thevelein zingt voor.) De oudste liederen zijn schatplichtig aan het gregoriaans, al van in de veertiende eeuw, met nieuwe Vlaamse teksten. Zo is op de melodie van 'Veni Creator' een Nederlandse tekst gezet: 'Herders brengt melk en soetigheyd'. (Zingt weer voor.) De teksten uit de bijbel werden vaak aangepast aan het lokale leven, soms zelfs met een knipoog. Zoals in 'De lucht vol schone engelen vliegt. Een engel met Maria wiegt, daar Jozef werkt de hele nacht, en wast de luiers in de gracht'. Je krijgt een soort inculturatie, net als in 'Maria die soude naar Bethlehem gaen', waarin het sneeuwt. Of in een ander lied waarbij Jozef water zoekt, maar 'het putteke was toegevroren'. Net als in de schilderijen van Bruegel werd de locatie verplaatst naar hier."

Dat de liederenschat van Vlaanderen tot Brussel zijn verankeringen kent, krijgt de bezoeker-gelegenheidszanger ook nog mee. Thevelein: "Vaak kennen die liederen varianten van streek tot streek, zoals in 'Daar wordt een schip geladen' (Keulen, 1608), waarin Maria als een schip op een rivier wordt voorgesteld. Het oude beeld van Maria, die een kind als vracht in zich draagt, verwijst nog naar het pre-christendom, toen men dacht dat alle leven uit het water kwam." Kunnen wij dat aan Brussel linken? In de Zavelkerk staat Maria in een scheepje afgebeeld, waarmee ze langs de Zenne uit Antwerpen aanmeert.


Kerstsamenzang op woensdag 26 december van 16 tot 17 uur, gratis, in Sint-Jans-Molenbeek (Goede Herderkerk, Korenbeekstraat 231) en Sint-Lambrechts-Woluwe (Kapel Koninklijk Instituut, Georges Henrilaan 278)

Ignace Thevelein begon acht jaar geleden in Brugge met een kerstzangstonde. Ondertussen wordt er op tweede kerstdag op veel plekken in Vlaanderen en Brussel gezongen.