Boek: Eindelijk bevrijd. Geen schuld, geen slachtoffer

Het is een van de meest bijzondere verhalen van het afgelopen jaar: de ontmoeting en onwaarschijnlijke broederschap op leeftijd van Simon Gronowski, overlevende van de Shoah, en Koenraad Tinel, het nazikind. De zwijgende generatie breekt de stilte in Eindelijk bevrijd: "Ik wil desnoods de hele Heizel toespreken."

Door wazige ogen en met een krop in de keel hebben we Eindelijk bevrijd. Geen schuld, geen slachtoffer van de Brusselse schrijver en advocaat Simon Gronowski gelezen, van prachtig beeldend werk in vijftig tinten grijs voorzien door Koenraad Tinel.

Het boek, dat tegelijkertijd in het Frans is verschenen als Ni victime, ni coupable, enfin libérés bij La Renaissance du Livre, vormt de subtiele neerslag en dreunende historiek van de ontmoeting tussen twee zielsverwanten die in de herfst van hun leven, na decennia zwijgen, hebben beslist om hun bezwarende geschiedenissen te delen met de wereld.

Simon Gronowski, het jongetje dat wist te ontsnappen van het enige gedeporteerdentransport dat in het Europese oorlogsgewoel is aangevallen door het verzet, deed dat in L'enfant du 20e convoi. Koenraad Tinel, jongste zoon van een collaborerende vader, schiep in één geniale en brute geut het verbluffend mooie, hartverscheurende beeldverhaal Scheisseimer. In 2012 ontmoetten ze elkaar voor het eerst, op 80- en 78-jarige leeftijd, bij een opvoering van Tinels theatervertelling. Het bleek vriendschap op het eerste gezicht.

De lange geschiedenis die aan die ontmoeting voorafgaat, kreunt in Eindelijk bevrijd. Zorgvuldig en gedetailleerd reconstrueert Gronowski de verhalen van beide welpen die liefdevol hun in strijd verwikkelde roedel volgden. Het zijn verhalen die niet om aan te horen zijn - "inaudible" noemt Gronowski ze zelf - die de eigenaar ervan alleen in staat stellen om verder te leven door zich niet te roeren. Tot de openheid verlossing kan bieden, tot vergeving vrijheid kan schenken.

"De ellende is dat om het even wie, zelfs de gewoonste mens, in een monster kan veranderen." Het is een wijsheid die doorklinkt in Eindelijk bevrijd, wanneer de grote geschiedenis wel heel persoonlijk wordt, als blijkt dat een van Tinels broers ten tijde van Gronowski's ontsnapping op wacht stond in de Mechelse Dossinkazerne. In januari dit jaar, bijna zeventig jaar na de vlucht uit die wachtkamer van de dood, volgde een ontmoeting in tranen.

Gronowski en Tinel delen eenzelfde gevoelige ziel, een liefde voor nuance, een afkeer voor het absolute. En een vechtersmentaliteit. Eindelijk bevrijd is het resultaat van hun ongelofelijke verzet tegen het vergeten, hun gedeelde pleidooi voor respect en menselijkheid: "Dankzij Koenraad ben ik geen slachtoffer meer, terwijl hijzelf, voorbij het zwarte gat van de ideologie, zijn vader heeft teruggevonden."

Eindelijk bevrijd. Geen schuld, geen slachtoffer is een levend monument. Wakker genoeg om niet te verstarren in de terugblik, vurig genoeg om in het verleden ook de toekomst te zien, liefdevol genoeg om hoop te kunnen koesteren. "Ik wil desnoods de hele Heizel toespreken," zegt Simon Gronowski in een gesprek met David Van Reybrouck. In alle talen van alle kinderen van deze wereld, is onze hoop.