Brafa: 'Het verzamelen van kunst is een kunst'

Op de kunstbeurs Brafa, die op 24 januari haar deuren opent in Thurn & Taxis, is er één plek waar de geëxposeerde kunst niet te koop is: de tentoonstelling van de Koning Boudewijnstichting (KBS) met werk van negen Belgische verzamelaars. “Verzamelaars hebben een janusgezicht: ze schuwen de aandacht, maar tegelijk zijn het exhibitionisten", zegt Dominique Allard van de KBS.

Brafa, wat staat voor Brussels Art Fair, bestaat precies 60 jaar en geniet een steeds grotere erkenning, ook internationaal. De kunstbeurs zorgt dit jaar voor een primeur. De eregast is niet één museum of culturele instelling, maar de Belgische verzamelaar. De expo is een parcours langs ruim honderd werken die, zo hoopt de KBS, ooit hun weg vinden naar de Belgische musea.

“De KBS beschikt elk jaar over een budget van ongeveer één miljoen euro voor de aankoop van kunstwerken die deel uitmaken van het nationaal kunstpatrimonium. De Vlaamse en de Franse Gemeenschap beschikken elk over een gelijkaardig budget. Peanuts dus. De KBS probeert de privé-verzamelaars te overtuigen om een schenking te doen, hetzij aan de stichting zelf, hetzij aan een museum. De KBS staat hen ook bij in hun administratieve en fiscale demarches.”

“Alle werken op de expo “De Belgische verzamelaar” worden geleend door negen verzamelaars, die allemaal overwegen om hun werk te doneren aan een museum of aan de KBS. De verzamelaars blijven anoniem. “Slechts twee van de negen waren in principe bereid om zich kenbaar te maken”, aldus Allard.

Hoe komt dat?
Dominique Allard: “Verzamelaars hebben een janusgezicht: aan de ene kant schuwen ze de aandacht, en aan de andere kant zijn het toch exhibitionisten. Maar je moet hen vooral niet forceren. Een schenking is emotioneel helemaal niet makkelijk. Sommige verzamelaars staan te trillen op hun benen als ze een schilderij afstaan. Een kunstwerk is voor hen bijna hun alter ego. Als ze hun collectie schenken, dan is het vanuit een overlevingsdrang: de drang dat de werken hen zullen overleven wel te verstaan.”

Moet de KBS soms zwaar onderhandelen om een legaat in orde te krijgen?
Allard: “Neen. Kunst verzamelen is een passie, en daar onderhandel je niet over. Je leert de persoonlijkheid en de familiale situatie van de schenker kennen. In functie daarvan doen we aan maatwerk.”

Wat is het concept van de expo?
Allard: “Het uitgangspunt is de diversiteit van de verzamelingen aan bod te laten komen, zodat een breed kunstenlandschap wordt getoond. De benadering is niet wetenschappelijk maar esthetisch. Het wordt een indrukwekkende en verrassende show waar licht, klank (muzikale achtergrond, red.) en emotie de boventoon voeren. Belangrijk is dat de magie van een kunstwerk overkomt bij de bezoeker. “

Zijn er werken bij die voor het eerst in België te zien zijn?
Allard: “Ja, de collectie van wijlen Jos Knaepen (1933-2014) is daar een voorbeeld van. Deze voormalige Europees ambtenaar uit Brussel verzamelde vijftig jaar lang abstracte kunst. Ze schonk 56 werken aan onze stichting. Op de expo gaan negen werken op papier van Sam Francis voor het eerst te zien zijn in België. Geen enkel Belgisch museum beschikt over werk van deze Amerikaanse kunstenaar.”

Wat zijn uw favoriete werken op de tentoonstelling?
Allard: “Ik hou erg veel van het portret van Everhard Jabach, een 17de-eeuwse verzamelaar, door grootmeester Anthony Van Dyck. Op de expo zijn er trouwens nog portretten van verzamelaars. Dan kunnen de bezoekers, onder wie veel verzamelaars, zich vergelijken met hun voorgangers”. (lacht)

“Ik ben ook verslingerd op de snuifdoosjes uit Chinees porselein. De aanzet tot die verzameling is trouwens merkwaardig. Deze Brusselse verzamelaar raakte in de ban van de snuifdoosjes toen hij als kind twee snuifdoosjes kreeg van zijn oma. Via de snuifdoosjes raakt hij als het ware weer in contact met zijn oma.”

Het schilderij La fée ignorante van René Magritte op de tentoonstellingsaffiche is ook een portret van een verzamelaarster.
Allard: “Ja, en niet van de minste. Het gaat om een portret van Anne-Marie Gillion Crowet. Samen met haar man schonk ze een belangrijke art-nouveacollectie aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van België. Ze is een van de weinige vrouwelijke verzamelaars.

Hoe komt dat?
Allard: “Het is blijkbaar een typisch mannelijke bezigheid. Jongens hebben hun dinky toys, mannen hun kunstvoorwerpen.”

Het gaat om en schilderij van 1955. Magritte verwees in de titel naar het feit dat Anne-Marie Gillion niet bewust was van haar schoonheid. Is ze zoveel jaren later nog altijd zo mooi?
Allard: “Uiteraard. Wie het tegenoverstelde beweert mag de beurs niet binnen.”

De 60ste editie van Brafa heeft plaats van 24 januari tot 1 februari.