De kunstschatten van de banken: BNP Paribas Fortis

Laatste in de rij van Brusselse bankzetels met veel kunst in huis, na ING en Belfius, is BNP Paribas Fortis, met zetel op de Warandeberg. “Noem het geen kunstcollectie, maar een kunstpatrimonium,” verduidelijkt Dominique Van Hove, die alle sierkunsten onder één noemer groepeert. Met bijna 1.000 plastische werken, uitgebreid met antieke meubels, klokken en lampen – samen 1.350 eenheden – wordt hier het Belgische ‘salongevoel’ gekoesterd.

T wintig werken van oude Vlaamse meesters, als Jan Brueghel ‘de Fluwelen’, David Teniers, Abraham Govaerts en Jan Fyt. Een imposante reeks wandtapijten, vanaf de zestiende eeuw. En 386 schilderijen van na 1789, met vooral de 20ste eeuw in België als zwaargewicht, van Permeke, Wouters, Gailliard en Alechinsky tot Bury, Broodthaers en Panamarenko. Dat maakt zowat de fond-de-caisse uit van wat BNP Paribas Fortis bijeenkreeg na de fusies van ASLK, Generale Bank en de NMKN tot Fortis Bank in 2009. Drie jaar terug startte BNP Paribas Fortis met het definiëren van een kernverzameling, in het vooruitzicht van het publiek toegankelijk maken van het kunstpatrimonium. De eerste vrucht daarvan was reeds te zien tijdens het allereerste open huis op Monumentendag 2013.

“De bank is vrij laat tot het besef gekomen dat ze in de loop der jaren een aanzienlijk artistiek patrimonium verzameld had,” aldus Dominique Van Hove, restaurateur en kunsthistorica en bij de bank bevoegd voor Arts Collection & Historical Archives, een dienst die ook draait op vrijgestelden van de Vereniging voor de Valorisatie van Bedrijfsarchieven (VVBA). “Er bestond geen traditie in aankooppolitiek voor kunst, en zeker niet in belegging in kunst, noch bij ASLK, noch bij de Generale Bank,” zegt Van Hove. De historische archieven en documenten, zoals van de zusterbedrijven van de Generale Maatschappij, horen samen met het oude machinepark, de 19 zilveren chocolade- en koffiekannen, 27 sierklokken, 40 lichtarmaturen en antiek meubilair bij het patrimonium. Van Hove: “De voornaamste reden van aankoop is altijd dezelfde gebleven: het verfraaien van ruimtes, zowel in de Brusselse gebouwen als regionaal. De inventaris werd door de cel Arts Collection opgesteld, en wordt steeds bijgewerkt dankzij o.a. de medewerking van Facility Management dat instaat voor de logistiek en het beheer van de gebouwen. In functie van de aankleding, renovatie of nieuwbouw van (vergader)zalen en bureaus, werden er aankopen geregeld ter decoratie. Kunst was integraal onderdeel van het interieur. Vandaar de grote verzameling gravures (343) van Brusselse gezichten en andere Belgische steden en veel topografische kaarten: stuk voor stuk gemakkelijk decorum.”

Chinees porselein
Hoe dat alles onder één dak kwam, heeft zijn geschiedenis. De Generale Bank kocht vooral kleine etsen en wandtapijten, en zoals gezegd meubels, getuige de Lodewijk XV-de salons. Al is het design bureelmeubilair van Jules Wabbes en Knoll (60 stuks) vandaag ook antiek. Thema van de kunstwerken was doorgaans de geschiedenis van België, Brussel of het Warandepark, waarlangs de bank panden had gekocht. Uniek is de wandtapijtengalerij waar vijf episodes hangen uit Het leven van Mozes (geweven tussen 1742 en 1763) naar kartons van Brusselaar Jan van Orley en vervaardigd in de manufactuur van de gebroeders Van der Borcht. In salon Lorraine hangen twee achttiende-eeuwse tapisserieën met het wapenschild van Frans van Lotharingen, partner van keizerin Maria Theresia van Oostenrijk. Maar ook Chinees porselein uit de K’ang-Hsi-periode en een achttiende-eeuws Japans kamerscherm in bladgoud zijn unica. “De kunst werd gekocht door de directie; aankopen of schenkingen van private verzamelingen waren er nooit,” stelt Van Hove. “Pas in de jaren 1980 werd een genummerde inventaris gemaakt.”

“Bij de ASLK ging dat ook zo. De bank had een lijst kunstpatrimonium bij de inventaris interieurobjecten, deze eigen collectie stond los van de organisatie van ‘kunsttentoonstellingen en cultuursponsoring’ die werd georganiseerdvoor het grote publiek. Het was duidelijk geen collectie, vandaar geen kunstgericht aankoopbeheer.” Toch is het tweehonderdtal topwerken van Belgische artiesten of thema’s aangeschaft door ASLK vandaag dé kernschat van BNP Paribas Fortis. Het gaat om grote werken uit de Latemse School, met neo-impressionistische en expressionistische Belgen als Jean Brusselmans, Albert Saverijs, Gustave en Léon De Smet, George Morren, Edgard Tytgat,… Het laatste dat ASLK kocht was een beeld van Hilde Van Sumere. Van Hove: “Bij het oplijsten van de interieurs van het ASLK-gebouw in de Broekstraat ontdekten we twee werken van Spilliaert. Van de NMKN is daar weinig aan toegevoegd.” Achteraf werd andere kunst gekocht: Olivier Strebelle, Rik Poot, Dogan Çakir en Karel Appel.

Morgen wil BNP Paribas Fortis de uitdaging aangaan om alles wat verspreid ophangt, en deels ook in de kluis zit te revaloriseren. Systematisch worden werken uitgeleend, zoals Femme à la lecture aan het Musée Félicien Rops (Namen) of een Panamarenko in het MUHKA (Antwerpen). Een Magritte reist deze zomer naar Japan. Van Hove: “Vandaag wordt het accent op Belgische kunst gelegd en het organiseren van kleine tentoonstellingen, zoals De bank tijdens WOI in september 2014, moet de toegankelijkheid van de kunstcollectie vergroten. We integreren meer en meer moderne werken, als van Michel Mouffe, maar de aankopen zijn gestopt. Sedert 2013, wordt het accent gelegd op de actieve ondersteuning van de jonge Belgische hedendaagse kunstenaars, maar zonder systematische aankoop van hun creaties. Voor de YATA mogen we altijd rekenen op de medewerking van experten uit de kunstwereld.”

“Verkopen doen we nooit, weg is voor altijd weg. In het vooruitzicht van de nieuwe zetel op de Warandeberg (2014-2021) evalueert de bank de verschillende mogelijkheden om kunst te integreren. Dan hopen we tentoonstellingsruimte te hebben om onze schatten te tonen. Zou het niet mooi zijn als alle bankzetels eens samen hun kunst zouden exposeren?”