Finnen vieren 100 jaar onafhankelijkheid

Lang voor de kerstman uit Lapland opnieuw langskomt, is het in 2017 de beurt aan een artistieke saunatruck en andere projecten uit Finland om ons te verbazen en te verwonderen. Het land gaat met tweeduizend evenementen zijn honderdjarige onafhankelijkheid internationaal herdenken. En daar krijgt Brussel ruim zijn deel van.

Met veel blauw-wit viert de republiek Finland 1917-2017, een eeuw itsenäinen (onafhankelijk). Dat gebeurt niet met een ijzige terugblik op het loswrikken van Rusland een eeuw terug. Vijf Romanov-tsaren eigenden zich van 1809 tot 1917 achtereenvolgens de titel van grootvorst van Finland toe. Voordien zwaaiden de Zweedse vorstenhuizen sinds 1249 de plak. Even was er een foute War Victory-inschatting in 1917, toen zeer kort een Duitse vorst als alternatief werd ingezet, maar de Finnen houden voor hun eeuwviering liever een saunapraatje over hun identiteitsversterking vanaf 1917. En blikken met een kaneelbroodje vooruit op een toekomst ‘samen’ met andere culturen en gemeenschappen.

Samen (Together, luidt het thema van de eeuwviering) wordt het nieuwe leefmodel, gestoeld op jarenlange ervaring om zelf met de som van alle kleintjes een gemeenschap op te bouwen. De Sami in Lapland, het Zweeds van een kleine minderheid (maar als volwaardige tweede landstaal) en recenter de instroom van vluchtelingen die voor snel-integratie kunnen kiezen: het ging allemaal niet over een nacht ijs. De 5,5 miljoen Finnen zijn sinds 1995 toegetreden tot de Europese Unie en werden de beste EU-onderhandelaars-maatjes met buurland Rusland. Kwestie van cultuurgevoeligheden te kunnen inschatten.

Gezien het gros van de vijfduizend Finnen die in België wonen in en rond Brussel huist, krijgt de eurohoofdstad ook een feestprogramma. Een pak evenementen gaat na Helsinki en andere Finse steden naar steden als Berlijn (retrospectieve van de homo-stripkunst Tom in Finland) en Moskou (het Finnish Radio Symphony Orchestra) en verder. Telkens wordt het jubileumthema ‘Samen’ cultureel en sociaal heel ruim ingevuld. Met zelfs start-ups voor asielzoekers in samenwerking met 350 bedrijven, om het ondernemersschap een boost te geven en werkkansen aan te moedigen.

Voor Brussel is het jaarprogramma nog niet rond. Bruzz geeft u een voorjaarsselectie (zie kaderstukken). Zaterdag begint het al met een concert in Bozar, waarbij veelgevraagd pianist-componist Leif Ove Andsnes met het Brussels Philharmonic de zaal deelt. Twee monumenten van het Finse muziekimago staan naast Mozart op de partituur: vaderlandsidool Jean Sibelius (1865-1957) en de levende legende Esa-Pekka Salonen (°1958).

Een heel andere, uniek Finse klank krijgen we van Apocalyptica, een rock- en metalband die zijn twintigste verjaardag viert. De klassiek geschoolde band staat als baanbreker in de muziekgeschiedenisbijbels om zijn aparte soundvernieuwing in het genre. Op zijn Europatour, doet Apocalyptica Brussel aan met de herneming van de hele eerste plaat: het oergeluid.

En het duizendmerenland heeft nog meer in petto. Tijdens het festival Balkan Trafik! In Bozar zullen Jaakko Lairinen en Väärä Raha bewijzen dat er in het Hoge Noorden werk gemaakt is van een nieuwsoortige Lapland-Balkanmuziek. Iets in het midden tussen klezmer, zigeunermuziek en Finse dans- en volksmuziek, dat duidelijk het mooiste de sound aan multiculturalisme samenbrengt. Zoals alle Finse folkgroepen zijn ze kleinschalig begonnen, en heeft een ruggensteuntje vanuit het Noorden hen de wereld leren kennen. Zo vergaat het ook Kebu, met frontman Sebastian Kebu Teir, dat met zestien analoge synthesizers naar Ichtegem en Heffen afzakt. Zij spelen nog graag in kleine zalen waar het publiek de sfeer mee dicteert. Een en ander kadert in het kansenondersteunend kunstproject TelepArt van het Fins Cultureel Instituut, dat artiesten een podium in het buitenland biedt, hoe lokaal ook.

Literatuur
Ook de onderschatte kracht van de Finse literatuur wordt dit jaar in de verf gezet. Vertalingen van boeken, en niet meer alleen in het Engels, dragen ertoe bij dat de bijzondere, vaak intimistische, maar tegelijk dromerige en harde sfeer van het Hoge Noorden als uniek gesmaakt wordt. Van de ‘Kalevala’, het bekendste poëtisch en mythologisch epos, tot in de hedendaagse debuutromans. In ‘Witte honger’ van Aki Ollikainen bijvoorbeeld (net in het Nederlands vertaald) wordt het historisch gegeven van Finse vluchtelingenstromen (om hongersnood) in de negentiende eeuw schrijnend in beeld gebracht. De herkenbaarheid met vandaag zit hem in het elementair opvangen met ‘winterhulp’, maar ook in het stigmatiseren als ‘allemaal dieven en hoeren’.

Verder heeft Magasin d’ecriture théatrale (MET) Finse theaterteksten in het Frans laten vertalen om het anderssoortig, noordelijk theater ingang te doen krijgen in Midden- en Zuid-Europa. Er is ‘La chica conejita’ van Saara Turunen, ‘Le fondamentaliste’ van Juha Jokela, ‘Je suis Adolf Eichmann’ van Jari Juutinen en ‘Joue pour moi, Billy’ van Heini Junkkaala, die in aanwezigheid van de auteurs voorgedragen en toegelicht worden in het theater Comédie Claude Volter. Mogelijk komt ook de biseksuele Finse schrijfster Sofi Oksanen naar het literatuurfestival Passa Porta. Met al een handvol Nederlandse vertalingen van haar werk, wordt bewezen dat haar roem buiten Helsinki weerklank vindt.

Nog één ander groots event willen we uit de festiviteitenlijst voorrijden: Sweating for Europe. Het is een reeks van interviews en debatten die Finland met europarlementariërs in Brussel wil opzetten over problematieken die het nieuwe ‘thuisland’ Europa aanbelangen. Daarvoor wordt een unieke locatie gebruikt, een omgebouwde, oude brandweerwagen die ‘komt blussen’. Kunstenaar Dida Zende vertimmerde de truck tot een rijdende sauna, waarvan hopelijk ook het publiek na de debatsessies kan gebruikmaken, in de schaduw van het Europees Parlement. Het idee om europolitici samen te doen zweten met de burger mag curieus lijken, maar Finser kan echt niet.

De sauna is een eeuwenoud cultuur- en belevingselement van de Fin. Er zijn naar schatting meer dan drie miljoen sauna’s in het land. Iedereen wil en moet er nu eentje. In de sauna worden de belangrijkste beslissingen van het leven genomen, luidt het. Privé, beroepshalve en politiek. De Fin laat zijn identiteit van CEO of arbeider met zijn kleren aan de kapstok achter, en geeft zich letterlijk bloot aan de anderen in het saunapraatje. Diplomatie, overleg en akkoorden hebben het miljoenen keren gehaald in de sauna onder Finnen. Het is nu aan Europa om zijn balls te tonen, in een eerlijke dialoog met de nieuwe burgers.