Holocaustmuseum krijgt vorm

Er wordt al jaren geredetwist over de Dossinkazerne in Mechelen. Een holocaustmuseum oprichten is de bedoeling, maar de concrete invulling is nog onduidelijk. Het departement Sint-Lucas Architectuur van de Hogeschool voor Wetenschap en Kunst Brussel-Gent organiseerde een vijf dagen durende workshop voor 148 studenten naar aanleiding van een oproep van de Vlaamse bouwmeester Marcel Smets.

Van 14 tot 18 maart kwamen 148 masterstudenten uit veertien verschillende landen naar Mechelen voor de workshop Thinking the future of symbolic places. Die werd georganiseerd door het departement Sint-Lucas Architectuur van de Hogeschool voor Wetenschap en Kunst Brussel-Gent. "De studenten komen hoofdzakelijk uit Europese landen," zegt Erik Geens van de Sint-Lucas Hogeschool in Brussel. Er kwamen ook geïnteresseerden uit landen als Roemenië, Oekraïne en het Verenigd Koninkrijk. "Maar er zijn ook Erasmusstudenten bij uit andere werelddelen. Die komen niet officieel van hun universiteit, maar ze komen uit interesse omdat ze toch in het land zijn. Zo was er bijvoorbeeld ook een student uit Tokio aanwezig." De studenten werden in groepen verdeeld om samen na te denken over de toekomst van de Dossinkazerne. Ze zochten ook een antwoord op de vraag welke toekomst weggelegd is voor herdenkingsplaatsen en cultureel erfgoed. Dat deden ze onder begeleiding van Vlaamse architecten die in het buitenland werken in grote architectenbureaus als het Britse Ldavies en het Nederlandse Claus en Kaan. De thema's 'Holocaust' en 'racisme' stonden centraal in de workshops. De groepen maakten schetsen van hoe zij de museumsite zouden ontwerpen, een jeugdige kijk op de invulling van de site. Door deze studenten op het project los te laten werd geluisterd naar de visie van de jeugd op een dergelijk project.

Bouwmeester
Alle schetsen werden zondag voorgelegd aan een jury. "De bouwmeester, Marcel Smets, zat in de jury en was merkbaar tevreden met enkele projecten," aldus Erik Geens. De Sint-Lucas Hogeschool zou graag betrokken worden bij de verdere uitwerking van de site. Bij de uiteindelijke lijst van ideeën zullen die van de studenten de revue ook passeren.

Naast de workshop was er ook een tentoonstelling van Georges Despaux. Hij werd in 1944 gevangen genomen en schilderde tijdens het jaar dat hij in Buchenwald gevangen zat 180 schilderijen. Er waren ook nog avondlezingen van gastsprekers Detlef Hoffman en Rainer Mahlamaki. Hoffman, Duits kunsthistoricus en verbonden aan de Universiteit van Oldenburg, vertelde over zijn ervaringen met het thema en hoe hij de relatie tussen holocaust, herinnering en architectuur ziet. Daar heeft hij zich heel zijn carrière al sterk in geïnteresseerd. Mahlamaki, Fins professor, deed de geschiedenis van de moderne architectuur in Finland uit de doeken. Ook globalisering in de architectuur kwam in de lezing voor.

Werk van lange adem
De Dossinkazerne in Mechelen is een van de belangrijkste gebouwen in de Belgische oorlogsgeschiedenis. Vanuit de kazerne worden tijdens de Tweede Wereldoorlog 27.257 joden en 351 zigeuners naar Auschwitz gedeporteerd. Het levert de Dossinkazerne de bijnaam 'Wachtkamer van de dood' op. Als er ergens in België een holocaustmuseum opgericht kan worden, dan wel hier. Sinds 1995 is het Joods Museum van Deportatie en Verzet er gevestigd. De Joodse gemeenschap in België wil hiermee, in samenwerking met ondermeer de Vlaamse gemeenschap, een educatief hulpmiddel en een gedenkteken maken.

In 2001 oppert toenmalig Vlaams minister-president Patrick Dewael als eerste dat Vlaanderen een eigen holocaustmuseum zou moeten hebben. Dat museum moet de interesse van jongere generaties voor oorlog en architectuur opwekken. Door te tonen tot wat niet-democratische regimes in staat zijn moet het museum ervoor zorgen dat de wrede praktijken uit die tijd nooit meer voorkomen. Onverdraagzaamheid, discriminatie en racisme moeten verbannen worden.

Het project wordt door interne discussies en een coalitiewissel in de Vlaamse regering op de lange baan geschoven. Yves Leterme, de huidige minister-president, pikt het idee terug op en zet zich verder in voor een Vlaams holocaustmuseum. De invulling daarvan is niet eenvoudig. Is het genoeg om de geschiedenis gewoon nog eens boven te halen in de vorm van een museum? Of moet het breder gezien worden en is een vergelijking met de huidige situatie gewenst?

Het geheel zal uit twee delen bestaan. Er komt zowel een memoriaal als een groot documentatiecentrum. Een deel van het museum zal gewijt zijn aan de holocaust in België en is blijvend. Er is ook plaats voor tentoonstellingen over genocides, mensenrechten, racisme en uitsluiting. Die zullen voortdurend veranderen.