Vijf docenten blikken vooruit op nieuw academiejaar: 'De fierheid mag er weer wat in'

Volgende week begint een nieuwe lichting studenten in het Brusselse hoger onderwijs. Een spannende mijlpaal, weten hun huidige docenten nog uit eigen ervaring, al zien ze ook verandering. “De fierheid mag er weer wat in.”

Dat de tijden veranderd zijn, dat beamen de vijf geïnterviewden, net voor het nieuwe academiejaar begint. Hun eerste lesdag, de kennis van het Nederlands, het welzijn van de jongeren, stof genoeg voor een uitgebreid gesprek.

Hoe zag jullie eerste dag als student eruit?
Jan Michiels (docent Koninklijk Conservatorium): Oh, ik heb mijn vrouw die eerste dag ontmoet. Verder herinner ik me daardoor amper iets. We zijn in elk geval gestart in een kleinere groep. Nu zijn ze altijd met zo'n vijfhonderd, wij waren maar met de helft. Ergens gaf dat een groter samenhorigheidsgevoel.

Ann Dooms (leidt als professor wiskunde de opleiding wiskunde en data science aan de VUB): Ik was vooral heel trots dat ik eindelijk naar de 'grote stad' mocht. Brussel was voor mij vrijheid en cultuur. Ik kwam er thuis, ook al was het allemaal nieuw. Bij studiegenoten vind je ook voor het eerst na je middelbaar echt vrienden bij gelijkgestemden.

Michel Maus (doceert fiscaal recht aan de VUB vanaf de derde bachelor): Ik ben die dag aan de VUB begonnen op krukken, want ik had een paar weken eerder mijn scheenbeen gebroken bij het voetballen. Ik kwam uit Brugge, dus de trip naar Brussel was al een avontuur op zich: met mijn sportzak en twee krukken de trein op richting die campus. Erg handig was het niet, maar ik heb die eerste weken zo wel studiegenoten leren kennen die me hielpen om mijn boeken te dragen. En ik heb mijn studentendoop bij het Vlaams Rechtsgenootschap Brussel (VRG) op die krukken gedaan.

Cind Du Bois (professor economie aan de Koninklijke Militaire School): Ik ben begonnen in Antwerpen en weet vooral nog dat de toenmalige rector die eerste dag zei: kijk eens links van u, kijk eens rechts van u. Een van jullie drie zal het halen. Dat is me toch altijd bijgebleven. Het klopt ook, denk ik.

Je hoort weleens dat het niveau van sommige studenten daalt. Merken jullie dat?
Maus: Corona was natuurlijk bijzonder, maar naar mijn gevoel is het middelbaar onderwijs ook daarna wat blijven achterophinken. Ik merk dat aan het aantal taalfouten bij mijn examens. Eén student was er dit jaar in geslaagd om op zijn eerste vraag op het examen al vier dt-fouten te schrijven, terwijl er maar twintig vragen zijn. Als je weet dat ik lesgeef aan de rechtsfaculteit, waar taal in alle subtiliteiten belangrijk is, vind ik dat erg.

Dooms: Over het belang van dt-fouten mag je van mij nog discussiëren. Wat ik frappanter vind, is de moeite die studenten hebben om een goede redenering op te schrijven. Dat schrijf ik toch toe aan het onderwijs. Mijn eigen kinderen moeten in de basisschool nooit meer een opstel schrijven. Hoe leer je dan je gedachten goed te verwoorden? Bij wiskunde merk ik dat de theorie minder aandacht krijgt. Niet alle studenten snappen de wiskundige concepten even goed als ze hier beginnen. Ze hebben vooral van buiten geleerd of oefeningen gedaan.

Du Bois: Wij zien dat al van bij de ingangsexamens, want aan de militaire school moet je worden toegelaten. Voor wiskunde zien we daar een covideffect, maar taal, dat speelt al langer. Goed schrijven in volzinnen, dat lukt precies niet meer. Je voelt dat ook als je bachelorproeven of examens leest.

Michiels: In onze thesissen merk ik dat het niveau van geschiedenis en cultuur mee achteruitgaat. Denk maar aan Franse literatuur, waar toch veel muziek mee te maken heeft. Je moet een repertoire in een bredere context kunnen situeren, maar die context ontbreekt. Die evolutie zie ik al tien jaar.

Ann Verreth (algemeen directeur Odisee hogeschool): Net daarom voeren wij zoveel campagnes rond taalondersteuning en begrijpend lezen, met behulp van taalcoaches. Zij begeleiden al jaren een aanzienlijke groep van onze studenten. En mensen denken al snel aan de Brusselse meertaligheid als oorzaak, maar het speelt net zo hard op onze campussen buiten de hoofdstad. Het taalniveau van achttienjarigen is gewoon minder sterk dan tien jaar geleden.

Is het de taak van een onderwijsinstelling om die ondersteuning te blijven bieden? Aan de VUB stijgt de vraag naar remediëring, zei rector Jan Danckaert in een zomer­interview. Andere stemmen vragen zich af of de universiteit niet té breed of democratisch wordt.
Verreth: Het is onze taak, vind ik, om mensen die zich hier aandienen met een juist basisdiploma alle kansen te geven om succesvol door te stromen. Als taal daarin een deel van de oplossing kan zijn, zeker. Je levert toch nooit één bepaald niveau af aan het eind van een opleiding? Je levert mensen af die elk op hun manier over de vastgelegde lat zijn geraakt. Bij ons is die lat niet gezakt.

Maus: In vergelijking met een aantal jaar geleden heeft de VUB nu meer studenten met een speciaal leerstatuut, bijvoorbeeld voor ADHD. Het toont aan dat de universiteit inclusiever wordt. Ik vind wel dat we de tolerantie uit de coronajaren stilaan mogen verlaten. Officieel zijn examens toen niet minder streng verbeterd, maar bij mij waren de examenvragen wel iets makkelijker omdat bepaalde leerstof minder uitgelegd was. Die lat mag nu weer omhoog.

Michiels: Ik merk bij studenten meer druk rond de studies en vanuit de maatschappij in het algemeen. Ze komen daar ook mee naar ons, de docenten, wat wil zeggen dat ze er niet altijd mee terechtkunnen bij familie of in eigen kring. Wij kunnen hen uiteraard doorverwijzen naar studentenbegeleiders. Die aandacht vind ik goed. Alleen, kijk soms ook eens naar het welzijn van de docenten (lacht). Die hebben ook burn-outs. In principe is iedereen die bij ons binnenkomt volwassen. Als er gevraagd wordt om zelfs individueel onderwijs af te schaffen om grensoverschrijdend gedrag aan te pakken, dan zeg ik nee. Dat blijft een hoeksteen van het kunstonderwijs.

Maar ligt het welzijn in het algemeen al beter dan de voorbije jaren? Sinds covid namen de mentale klachten bij jongeren toe.
Dooms: Misschien is het de aard van het beestje, maar studenten in een wetenschappelijke opleiding zijn vrij kalm. Je hebt natuurlijk altijd uitstellers of studenten die hun vakken meer gaan spreiden, maar ik heb niet de indruk dat ze meer gebukt gaan onder stress dan vroeger.

Du Bois: Ook wij zijn atypisch op dat vlak. Onze eerstejaars komen binnen en vertrekken meteen voor een maand naar Elsenborn in de Oostkantons. Zo zijn ze meteen een groep, bijna familie zelfs. En ze zijn verplicht om naar alle lessen te komen, want ze worden betaald als werknemer van defensie. Dat geeft automatisch sociaal contact.

Maus: Dat contact vind ik ook belangrijk. Onlinelessen zullen er blijven, maar vandaag komt nog maar 15 à 20 procent van de studenten fysiek naar mijn lessen. Voor covid was dat nog 50 procent. Ik zoek daar nu een evenwicht in en schuif stilaan op naar het Amerikaanse systeem: het lesmateriaal zet ik op voorhand online en het college wordt een Q&A-sessie. Als wij van de studenten meer engagement verwachten, moeten we die discussiemomenten ook mee organiseren.

Dooms: Je hebt er ook gewoon baat bij om aanwezig te zijn, want ik speel tijdens mijn lessen in op de gelaatsuitdrukkingen van de studenten. Als ik zie dat de meerderheid nog niet mee is, leg ik het nog eens uit. En het geeft hen gewoon meer energie.

Verreth: Ik denk toch dat het breder zit. Wij zijn ons als samenleving te weinig bewust van de nasleep van corona. Jonge mensen hebben een stukje van hun leven op pauze zien staan. Dat betekent dat er studenten zijn die extra aandacht nodig hebben om te blijven volhouden. En dat er meer dan vroeger studenten zijn die naar onze studentenvoorzieningen of psychologen stappen om te ventileren over wat hen bezighoudt. Hoe meer divers onze studentengroep, hoe meer studenten ook naast de studies moeten werken om alles te betalen. Dat geeft weer combinatievraagstukken en extra druk.

Misschien zitten ze minder in de les omdat ze zich elders engageren?
Maus: Dat weet ik niet. Ik zie toch ook minder affiches voor debatavonden en t.d.'s uithangen. Misschien zijn de studenten gewoon minder op de campus. Een meerderheid werkt ook tijdens het jaar tegenwoordig via flexijobs of studentenjobs, en dan niet alleen om hun studies te betalen.

Michiels: Studenten zijn echt wel betrokken bij de klimaatbeweging, er is echt wel een samenhorigheidsgevoel. Alleen is dat binnen het conservatorium verminderd. Het zou volgens mij wat hoger kunnen, maar ik vind niet dat wij daar als docent moeten tussenbeide komen. Wij kunnen hen alleen maar proberen samen te brengen bij audities en concerten. Een studentenraad, dat moeten ze zelf doen.

Du Bois: Feesten doen ze wel nog, denk ik (lacht). Onze eerstejaars mogen alleen op donderdagavond weggaan en maar tot middernacht, maar die uren benutten ze ten volle. Er is ook een bar op school waar ze feestjes kunnen geven. Maar opnieuw, wij zijn de uitzondering. Onze studenten kunnen geen vakken meenemen en mogen maar één keer vragen om te dubbelen. Aan de VUB, waar ik ook lesgeef, zie ik soms studenten die een 10 of 12 op 20 voldoende vinden om te slagen. Dat is jammer. De fierheid mag er weer wat in.

Wat wensen jullie de nieuwe lichting studenten nog toe?
Maus: Ambitie en leerplezier. Een universiteit is er in de eerste plaats om kennis op te doen. Kies dus niet weg van de minste weerstand. En het is mijn job om dat iet of wat plezierig te maken.

Du Bois: Het is ook gewoon een heel mooie periode waarin ze veel aangereikt krijgen. Bij ons niet alleen academisch, maar ook sportief en militair. Ik hoop dat ze beseffen wat een privilege dat is.

Verreth: Een verhoogd niveau van positivisme. De laatste jaren was er toch een beladen houding, die je ook breder in de samenleving ziet. Maar wie 18 jaar is, heeft een omgeving nodig met vertrouwen in de wereld en de toekomst. Ik vraag onze docenten en studentendienst om dat uit te stralen en nabij te zijn voor studenten. Zo leren ze geloven in zichzelf.

Michiels: Ik hoop vooral dat ze nieuwsgierig blijven. In november ontvangen wij de wereldvermaarde Duitse componist Helmut Lachenmann voor een week vol repetities, lezingen en concerten rond zijn werk. Die man is een van de laatste iconen van de avant-garde en heeft altijd zeer avontuurlijke muziek geschreven, dit jaar wordt hij 88 en hij is nog altijd springlevend. Hij blijft nieuwe horizonten verkennen. Ik hoop dat de achttienjarigen van vandaag een groot voorbeeld aan hem nemen.

Dooms: Geniet, zou ik zeggen. De universiteit is bij uitstek een periode van verdieping. Later heb je nooit meer tijd om zo diep in één bepaald thema te duiken. Bekijk het als een kind dat helemaal opgaat in dinosaurussen. Dat kan je aan de universiteit doen rond elk mogelijk thema dat je interesseert. Kies dus wat je graag doet, dan kom je wel op je pootjes terecht. En ja, dat kan ook met wiskunde.