De Ninoofsepoort: een verhaal met weinig perspectief

Met de afbraak van de ‘asbest’-hangar op de Ninoofsepoort is er eindelijk beweging gekomen in de kruisweg van deze site, een belangrijk knooppunt op de ontwikkelingsas van het kanaal en een emblematische plek in het Brusselse landschap. Architect-stedenbouwkundige Marcel Rijdams blikt terug op meer dan tachtig jaar stadsplanning.

H et desolate landschap van de omgeving van de Ninoofsepoort dateert eigenlijk al van midden jaren 1930, wanneer de nieuwe sluis werd gebouwd en er flink werd ingehakt op het stedelijk weefsel en de geslagen wonden werden, naar Brusselse gewoonte, nooit geheeld. De Espace Pierron aan de kant van Molenbeek is hiervan een restant en de zogenaamde asbesthangar, gebouwd in de jaren 1970 op de site van een dok en de oude sluis, is een ander uitvloeisel ervan.

Pas nadat een promotor eind vorige eeuw geïnteresseerd raakte in de noordelijke driehoek en de gemeente Molenbeek maar al te gretig was om hier kantoren te ontwikkelen, werd er een begin gemaakt van planologische aanpak. De gemeente lanceerde een bijzonder plan van aanleg voor kantoren dat echter nooit van kracht werd maar waarvan de essentie, namelijk de twee kantoorblokken, wel in 2001 werden ingeschreven in het Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP). Aldus kreeg de promotor een bouwvergunning voor het bouwen van een kantoorcomplex en werd er ook begonnen met de werf. De werken werden om onduidelijke redenen al even snel gestaakt. Vandaag ligt er al meer dan tien jaar een bouwput die intussen is uitgegroeid tot een klein natuurgebied.

Straffe suggesties
In 2008 ontwikkelde het gewest uiteindelijk een Masterplan voor de Ninoofsepoort, dat oorspronkelijk eerder gunstig werd onthaald hoewel er nog heel wat werk aan was en er essentiële zaken aan ontbraken. De gebouwen die midden op de site voorzien waren bleven twee witte vlekken in het plan, het uitgangspunt bleef het verbeteren van de automobiliteit, het geplande park werd doorkruist door de tram en was veel te hard-mineraal en te weinig groen. Tijdens de reddingsactie van de platanen op de Havenlaan stelde dit plan het kappen van een groot aantal gezonde bomen, ook platanen, voor. De Overlegcommisie gaf in september 2011 zeven bladzijden opmerkingen waaraan het te herziene plan moest voldoen toch een gunstig advies. En toen werd het weer stil rond de Ninoofsepoort.

Na vijf jaar en zonder bijkomend openbaar onderzoek werd er in oktober 2014 een vergunning afgeleverd waarvan de inhoud tot op heden niet publiek bekend, is maar waar het tramtracé nog steeds door het park snijdt. Intussen heeft de regering laten weten dat het tracé gewijzigd wordt en dat er eind januari een inspraakmoment komt over de aanleg van het park. Hopelijk komt er dan ook openheid over de inhoud van de gewijzigde plannen en wordt ook de bouw van de (sociale) woningen in het geheel opgenomen.
In mei 2012 werd er uiteindelijk een publiek-privaat samenwerkingsinitiatief gelanceerd om de witte vlekken in het masterplan in te vullen. De Brusselse Huisvestingmaatschappij, inmiddels eigenaar van de zuidelijke bouwzone en Besix, sedert jaren eigenaar van de noordelijke driehoek gaven opdracht aan een studiebureau om een richtschema uit te werken voor woningbouw. Architectenbureau XDGA legde een interessante analyse voor en werkte twee aanbevelingen uit. Hun eindverslag voorzag naast het bouwen van woningen ook plaats voor culturele infrastructuur. Men dacht aan een Museum voor Hedendaagse Kunst. Uiteindelijk werd de brave variant weerhouden waarbij 234 middenklas woningen op het perceel Besix en 107 openbare woningen, deels sociale woningen, op het terrein van de Huisvestingmaatschappij en 10.000 vierkanter meter voor gemeenschapsvoorzieningen.

En toen, midden 2013, werd het weer stil rond de Ninoofsepoort. Ondertussen werd ook in 2013 een globaal plan voor de kanaalzone ogesteld, het in de wandelgangen genaamde ‘Plan-Chemetoff’. En hoewel de kanaalzone de hoogste prioriteit is van de regering gaat dit plan totaal voorbij aan de Ninoofsepoort. Zelfs de terreinen die eigendom zijn van het Gewest, onder meer de ‘hangar’, werden niet opgenomen op de ‘Kaart van het Gewestelijk Domein’, een inventaris van de openbare eigendommen die als basis diende voor de te ontwikkelen projecten.

Sedert de Brusselse minister-president zich heeft vastgebeten in de Citroëngarage zijn de kansen voor een nieuw museum op de Ninoofsepoort in het water gevallen en dreigt de gehele ontwikkeling eronder te lijden. Recent kwam de gemeente Molenbeek met straffe suggesties op de proppen. In een extra-reglementaire bijlage bij het basisdossier van het wijkcontract Zinneke wordt er een sfeerbeeld/streefbeeld voor de toekomstige ontwikkeling van de Ninoofsepoort geschetst.

Naïeve dromerij
Volgens de gemeente Molenbeek moet hier gewoon een groot park komen, met (sociale) woningen aan de rand. Aan het Besixbastion wordt niet geraakt, zij mogen hun mercantiele woningen bouwen. Het speculatief privé-initiatief wordt beloond met een ereplaats. Verder munt dit hilarisch tegenproject uit in ongeloofwaardigheden zoals een T-vormige tunnel onder de Kleine Ring en de Ninoofsesteenweg en een volledig inhoudsloos park.

We moeten ons afvragen waarom de gemeente Molenbeek met deze sfeer-/streefbeelden vandaag stokken in de wielen komt steken van een moeizaam en op zich zelf al tergend traag planningsproces. Is het puur populisme en lokale bewonersgroepen naar de mond praten, is het de gewestelijke ‘andere meerderheid’ jennen of is het gewoon naïeve dromerij? Deze manier van plannen lijkt de zaak in ieder geval weinig vooruit te helpen. Ik vrees dat de ontwikkeling op de Ninoofsepoort op deze manier verder blijft aanmodderen.

Marcel Rijdams
architect-stedenbouwkundige