EVA: inburgering en integratie zonder middenveld

Met de oprichting van het EVA voor de sector van de inburgering en integratie minimaliseert de Vlaamse regering de expertise van het Brusselse middenveld. Bovendien zal deze centralisatie er volgens antropoloog Johan Leman voor zorgen dat er vooral geëvalueerd wordt, en nog weinig op het terrein 'gewerkt'.

Vanaf 2014 komt er een EVA voor heel Vlaanderen en Brussel, voor de sector inburgering en integratie. Een Extern Verzelfstandigd Agentschap, met een gecentraliseerd personeelsbeleid onder een gedelegeerd bestuurder. De lokaal verankerde vzw's worden afgeschaft. Het nieuwe centrale bestuur, partijpolitiek overlegd, plant de instructies en werkcultuur voor het personeel. Lokale administratieve organen, zoals de VGC, mogen hun prioriteiten meedelen. De gedelegeerd bestuurder beslist over lokale structuren heen wat hij doet met de adviezen. Stroomlijning heet dat. Als de plannen doorgaan, verdwijnt het personeel van Bon, Regionaal integratiecentrum Foyer en het Sociaal Vertaalbureau van Brussel Onthaal in dit Vlaamse agentschap met zijn nieuwe werkcultuur.

Een heel dure operatie, stelt de Inspectie van Financiën. Nieuwe gebouwen, een ingewikkelde verticale structuur en een nieuwe werkcultuur. Dit wordt een verambtelijkend kader. Kan een overheid via zo'n structuur wat bestaat overnemen en controleren? Via een top-downmanoeuvre? Kan een werkveld waar mensen tot nu toe grassroots werkten, overeind blijven in een nieuwe positie waar ze voortaan wel de plichten, maar niet de rechten van een ambtenaar zullen hebben?

Uiteraard zal in een agentschap minder betrokkenheid op het terrein bestaan. Dat is voorspelbaar. Nieuwe initiatieven zullen dus de kop opsteken, want er zullen gaten vallen. Dat zal voor bijkomende kosten zorgen. En dan is er nog het Brusselse fenomeen: jonge mensen komen eerst in Brussel werken en vertrekken na enige tijd naar Limburg, West-Vlaanderen, of elders. Zullen anderen dan naar Brussel overgeplaatst worden?

Maatwerk
Volgens minister Bourgeois weegt dit alles niet op tegen de onoverzichtelijkheid en versnippering die hij zal wegwerken. Voor Brussel 19 gaat het vandaag nota bene om drie vzw's. Een centrale directie zal voortaan tegelijk voor Vlaanderen en Brussel plannen uittekenen. Maar wie zich informeert, ontdekt dat alle Europese landen die een tijdlang voor zo'n centralisatie geopteerd hebben, zoals Zweden en Nederland, op hun stappen zijn teruggekeerd. Wat men er vaststelt, is de nood aan maatwerk, en zoiets wordt zelden centraal aangevoeld.

Limburg en Vlaams-Brabant zijn tegen. Ook Antwerpen en Gent zijn tegen. Wie traditie heeft, is tegen. Wie geen traditie heeft, is voor. En Brussel? Dit bij grondwet bepaalde derde gewest, met zijn eigen politieke en institutionele organen, wordt opgeslorpt als puur Vlaams. Er bestaat een ongeschreven politiek akkoord dat Limburg en de steden Antwerpen en Gent niet onder die structuur zullen vallen. Brussel doet dat wel. Officieel wordt dit geloochend, want het is niet in de tekst opgenomen. In de praktijk wordt het echter toegezegd. Tenzij men Brussel uiteraard tegelijk een recht geeft op aanbrengen van structuur én van prioriteiten. Dan kan de schade beperkt worden.

Het Brussels Gewest werkt aan een eigen inburgerings- en integratiebeleid. Zeker aan Franstalige zijde leeft dit vandaag heel sterk. De toekomst van de lokale sociale cohesie in Brussel zal gewestelijk zijn. Zien de Brusselaars in het Vlaams parlement dit niet? Nu al is heel duidelijk dat je in Brussel veel gemakkelijker met het Gewest en met de burgemeesters omgaat vanuit de bestaande situatie (VGC en vzw's) dan vanuit om het even welk Vlaams centraliserend agentschap. Die trend zal eerder toe- dan afnemen.

Nattevingerwerk
Het middenveld is traditioneel een ruimte voor experiment, engagement, koppeling van professionaliteit aan vrijwilligheid, en betrokkenheid van plaatselijke bewoners. Zowel voor en na 17 uur als in de weekends. Het is de zone bij uitstek van sociale cohesie. Dit middenveld fundamenteel verzwakken is op termijn dodelijk voor het samenleven in een multi-etnische complexe grootstad als Brussel. Neem hier het middenveld weg en hol dan nog eens de sociale zekerheid uit, en je krijgt rellen zoals we die gekend hebben in Londen en Parijs. Ik meen te weten wat ik zeg.

De ideale werkcultuur en -structuur bestaat er in Brussel in om overheidsinitiatieven en middenveld op elkaar te laten inspelen. Het middenveld staat immers niet synoniem voor minder professionalisme en nog minder voor een tekort aan efficiëntie. Het doet pijn om te zien hoe een Vlaamse regering met de goodwill en expertise van dit middenveld sjoemelt. De manier en het tijdstip waarop bestuursleden geïnformeerd werden, en waarbij zelfs vandaag nog steeds heel elementaire vragen onbeantwoord blijven, is tekenend voor het nattevingerwerk van de Vlaamse regering. Het feit dat er 'hervormd' moet worden, is voor de Vlaamse regering en haar administratie de enige echte prioriteit. Kennis nemen van de inhoudelijke noden op het terrein is iets voor later.

Nochtans moet je de meeste belangrijke noden lokaal aanvoelen, door ergens te leven en te wroeten. Dit lukt niet door uren tussen vier muren bij enkele tassen koffie en wat fruitsap te vergaderen over schema's die men tegelijk bedenkt voor Kortrijk, Brussel, Aalst en Limburg. Sommigen verwarren evaluatieschema's met werkingsschema's. Een fout van formaat. Dat levert mooie resultaten op papier op, maar leidt tot onmacht in de praktijk. Met dit EVA in Brussel zal er veel geëvalueerd, maar nog weinig op het terrein zelf 'gewerkt' worden. Dat is voorspelbaar.

Johan Leman, antropoloog, emeritus professor KU Leuven en voorzitter van Foyer